Mapas

En varias ocasións comentei con amigos e coñecidos sobre un atlas que teño, editado en 1909 en Bos Aires, onde América e non Europa, ocupa o centro do mapamundi, onde as divisións xeográficas de moitos países, foron alteradas ó largo do século XX, segundo manifestan detallados recortes de periódico que algún antepasado adheriu na páxina correspondente, o cal, dalgún xeito, vén a dicirnos que os tratados de paz teñen caducidade permanente e converten en obsoletos os mapas políticos a non máis de vinte ou trinta anos vista. Ou sexa condenados a revisión periódica.

      Pero, a parte desas fronteiras flutuantes que dicía Stefan Zweig, o que máis me chama a atención, sobre todo en portolanos, cartas náuticas e outras antigas reproducións xeográficas, é a fantasía que predominaba neles.

     Aqueles cartógrafos a soldo de condes e monarcas debuxaban o que algún navegante lles contaba, estimando as distancias segundo o tempo empregado en cruzalas, e bastaba que un viaxeiro fantasiase con que vira uns tipos con dúas cabezas para que estes se exhibisen como dogma e ameaza. Aí aparecen os ventos soprando, barcos á ventura e desafiantes feras ameazando entre camiños imaxinados, pero tamén as supostas singularidades, que a quen non lle metían medo animábano a arriscar e comprobar se realmente no delta do Nilo había aqueles monstros que o cartógrafo pintaba ó lado das pirámides ou un pazo feito de ouro nalgún lugar da China. Aqueles debuxantes eran verdadeiros surrealistas antes ca científicos, esmerándose en adornar as cidades e países con hipotéticos edificios ou cos animais máis exóticos, pero tamén, cando o país representado non era da corda do monarca ou nobre que lle pagaba o soldo, xurdían os máis bárbaros seres para asustar ós posibles turistas, o que convertía a estes mapas nunha das ferramentas políticas máis interesantes desde o mesmo día en que foron inventados.

     Así, mentres Mercator e outros xeógrafos procuraban a mellor maneira de representar sobre un plano a superficie esférica do mundo aplicando a trigonometría, a fantasía seguiu modificando mapas aínda nos tempos da Ilustración, segundo o interese de cada quen, acercando territorios ou inventando cidades. Algo do que Napoleón se decataría e polo que mandou ós seus xeógrafos a levantar mapas do mundo para non perderse.

      Pero, a parte de detalles de apreciación debidos ós rudimentarios aparellos de medida, máis erróneos canto máis superficie abarcaban, alí onde non sabían que había inventaban e poñían un límite que detiña todo avance, xa fosen as fervenzas da fin do mundo ou aquelas famosas montañas de Kong, no corazón de África, que a finais do século XVIII apareceron por primeira vez dándolle veracidade ás fantasiosas historias do explorador inglés Mungo Park, e que durante case un século non faltaron nos mapas; ata que en 1889, cando se demostrou que non existían, con certa timidez por ter que reparar o que xa era unha tradición, comezaron a borralas. Pero aínda así un chamado mapa avanzado de Oxford de 1928 incluíunas, e non sei por que en 1995, na era do “corta e pega” volveron a aparecer as citadas montañas fantasma nun mal Atlas, máis propio de coleccionistas de rarezas. Nada que ver coa inxente labor de don Domingo Fontán, percorrendo cos seus teodolitos, sextantes e barómetros a lombo de mula, todas as aldeas, vilas e casais galegos durante case vinte anos para cartografar, con métodos científicos e por primeira vez en España, o mapa de Galicia que presentou en 1834.

(Este artigo foi publicado na sección Lingua Proletaria, na edición de Barbanza de La Voz de Galicia)

 

SOBRE O CARIÑO DAS COBRAS

Por Pepe de Rocaforte

            Debo recoñecer que xa desde neno teño bastante arraigado en min o vicio de ler. E non só de ler contos, ou novelas do Oeste, ou policiais, senón toda caste de papel escrito que caíse nas miñas mans. Penso por exemplo na revista “El hogar y la moda”, que compraba a miña nai maiormente pola información que traía sobre vestidos, logo copiados por ela ó seu xeito para os confeccionar na casa. Ou a “Revista Jorba”, que nos enviaban de balde os “Almacenes Jorba” de Barcelona, quizais como consecuencia de lle ter feito algunha compra por correo.

            Por certo, a variedade de informacións interesantes que atopaba daquela na “Revista Jorba” leváronme a sentir unha tal necesidade de a ler nada máis aparecer o carteiro con ela na man pola porta da casa, que cando cambiamos de residencia e deixamos de recibila, sentín medrar un vacío non sei en que parte do meu corpo, vacío que aínda tardou tempo en se volver encher. Ata tal punto que a primeira vez que viaxei a Barcelona, xa adolescente, unha das cousas imprescindibles para ver, ademais das Ramblas, o zoo do Parque da Cidadela, o Barrio Gótico e as obras da Sagrada Familia, foron os “Almacenes Jorba”.

            A visita produciume un certo desencanto, déboo confesar, polo aire avellentado, pasado de moda e escasamente atractivo daquel caseirón grande, con pouco xeito, bastante parecida, para seu mal, ós “Grandes Almacéns do Chiado” en Lisboa. Nada que ver con “Galerías Preciados”, “El Corte Inglés” ou mesmo “Sepu”, os lugares de visita obrigada para os mociños daquel tempo, cando iamos a Madrid e nos achegabamos sen falta a aqueles comercios das proximidades da praza do Callao, máis que nada para tratar de ligar coas dependentas, rapazas da nosa idade, tan arregladiñas e ben feitas e amables. Pero esa sería outra historia.

            Volvendo ó caso da lectura: Cando na casa me deixaban ir á aldea, cousa de arredor dunha semana antes do día grande da festa do verao, para pasar un tempiño na casa do meu avó materno, onde me atoparía coa compaña, sempre apetecible, dos meus curmáns, nunca deixaba de levar algo para ler, e cando a miña provisión de lectura empezaba a escasear, remediábao co que atopaba máis a man: os libros escolares dos rapaces, ou no local onde o meu avó tiña o torno, algúns exemplares, máis ou menos dos anos vinte, da revista “Blanco y Negro”, con moitos debuxos para min non moi chistosos, de señores completamente descoñecidos ou polo menos dos que non oíra falar case nada.

            Na casa do meu avó tamén había algúns libros para xente grande, moi poucos. Que eu recorde só catro: “Bertoldo, Bertoldino e Casaseno”, “As mil e unha noites”, a “Biblia” e outro que agora mesmo non me vén á memoria. O “Bertoldo” sabíao case de cabo a rabo, porque había unha veciña, a señora Mari-Pepa, que sempre nos contaba as súas aventuras, pero ó resto aínda tardei en lle meter o dente.

            Pero os libros da escola dos meus curmáns, moi distintos dos que na escola da vila tiña eu, aínda me ían dando para adormentar o “mono”. Resultábanme interesantes as lecturas que, ademais de formativas, se usaban para exercicios de práctica de escritura: “El primer manuscrito”, “El segundo manuscrito”, “El tercer manuscrito”, etc., cos cales eu nunca tiven que traballar, e así a miña letra sempre foi pésima, sen xeito ningún, mentres a dos rapaces da aldea era fermosa e ben feita.

            Daqueles libros quedoume na memoria a historia de “Sancha”, un conto de Blasco Ibáñez  que viña no libro de lecturas do meu curmán Moncho, no que se relataba a historia dun rapaz, pastor na Albufera valenciana, que un día atopou unha cóbrega pequeniña e se puxo a criala dándolle leite das cabras que pastoreaba. A cobra seguíao cando botaba a andar para calquera sitio e xogaba con el coma un canciño.

            Pasou o tempo e a cobra foi medrando, igual que o rapaz, que tivo que marchar a cumprir o servicio do rei. Anos despois, de volta na casa, o primeiro que fixo o rapaz foi ir buscar á súa amiga e cando por fin a atopou entre as canas de arredor da lagoa, observou que medrara máis de dous metros. A bicha, ó velo, abrazouse cariñosa a el de tal xeito que, descoñecedora da súa forza, acabou por estrangulalo ata lle quitar a vida, facendo bo ese dito de “hai amores que matan”.

            Para que tomemos nota e non poñamos o noso amor en alguén que, aínda sen querer, pode acabar con nós por exceso de amor.

 

 

 

Andando o camiño (I)

        ANTES DE INICIAR O CAMIÑO

Por Pepe de Rocaforte

         

Saint Jean Pied de Port, ponte sobre o rio Nive.

   

            No ano 2001 un grupiño de cinco animosos deportistas dispuxémonos a facer o Camiño de Santiago desde Saint-Jean-Pied-de-Port ata a catedral compostelá. Iniciamos a viaxe nA Coruña o día 16 de maio, no tren que saía paréceme que a eso das nove da tarde en dirección a Barcelona. Chegamos a Castejón na madrugada do Día das Letras Galegas e alí tivemos que esperar unhas catro horas para enlazar con outro tren que nos levase a Pamplona. Non sabiamos como pasar tanto tempo de espera a aquelas alturas da madrugada e preguntámoslle a un garda de seguridade da estación, quen nos indicou que a uns trescentos ou catrocentos metros, nas primeiras casas da localidade, había algúns bares abertos toda a noite e alí a espera sempre nos sería máis cómoda.

            Agradecémoslle o consello e alá fomos meternos nun bar deserto no cal, a falta de mellor cousa, sen ánimos para mirar a televisión, puxémonos a xogar ó tute mentres tomabamos uns cafés que nos impedisen quedar durmidos de pé.

            Cando a eso das seis e media ou sete da mañá empezaron a entrar algúns outros clientes, xente que viña botar algo gorxa abaixo antes de entrar ó traballo, pareceume que empezabamos a nos desprender do noso mundo para meternos de cheo na aventura, mentres eramos obxecto dunha inspección escasamente disimulada por parte dos seareiros que debían estar a se preguntar se non estariamos un pouco mal do chícharo para botar toda unha noite xogando ás cartas no bar.

            En fin, a eso das oito da mañá chegou o tren que nos depositaría hora e pico máis tarde na estación pamplonica, onde a mellor perspectiva que se nos ofrecía era a de nos adentrar nunha visita turística á cidade, como así fixemos ata eso das cinco ou seis da tarde, hora en que saía un autobús para Roncesvalles. Logo, xa ó pé dos Pirineos e ó lado da parada do autobús, vimos un grupo de taxis presumiblemente dedicado ó traslado de peregrinos á localidade francesa de Sain-Jean, de modo que, sen máis espera, collemos un para nos levar ó outro lado da raia.

            Así foi como chegamos ó verdadeiro punto de saída para a nosa “aventura”. Pero antes de iniciar o relato de como levamos a cousa a partir de alí, paréceme correcto informar ós posibles lectores desta especie de diario de viaxe que entón me dediquei a escribir sobre a marcha cada un dos días que durou a excursión: nesta relación de incidencias diarias, non me dedicarei a describir con maior ou menor detalle os monumentos pola beira dos cales pasamos ó longo da viaxe; non me sinto coa preparación suficiente para facer unha guía dese tipo, por outra parte doada de atopar en calquera librería, e máis neste Ano Santo que o Papa Bergoglio tivo a bondade de nos ofrecer por duplicado para darnos tempo de entrar pola Porta Santa da catedral xacobea sen ter que queimar etapas á carreira, nin nos preocupar polo tempo que poderiamos tardar en chegar a Santiago.

             (1ª Etapa).