Unha pedra de descarga

        

            Poderíamos dicir aquí o de a grandes problemas enxeñosas solucións. O muro desta propiedade necesitaba un desaugue, e o canteiro que o construíu soubo escoller a pedra que ocuparía o oco, unha pedra alombada, que igual ca na trabe que amosamos hai uns días, tamén é pedra de descarga, con esa forma que fai que o peso de todo o muro que se ergue sobre ela se reparta, algo así como se nunha soa peza estivese incluída a clave e as doelas que caracterizan un arco románico para repartir as cargas.  

Os Valcárcel, un muro de estacas.

   Naqueles tempos en que os mouros tiñan o ollo posto nas riquezas de Compostela, e xa por terra ou por mar habían de intentar asediar este cornecho chuvioso, e como por todas as portas que escollesen aparecían valentes paisanos que erguían muros intransitables, intentárono polas montañas do Cebreiro, tal vez o lugar máis inesperado, por duro e intransitable, pero tamén porque sabían que alí non había exército, nin armas temperadas en fragua de ferreiro. Mais o que aqueles invasores non sabían, era que alí tamén había xente disposta a non deixarse dobregar, a pesar de que para tal defensa só contaban con paos, caxatos, estacas e algún que outro aparello de labrego, empregándose con tal valentía e fereza, que os mouros houberon de recuar, e disimulando a impotencia fronte a tan aguerridos paisanos, dicían que eran estacas tales as alí erguidas que ninguén as podía saltar nin derrubar; e ós descendentes daquela valente defensa das terras galegas, quedoulles como brasón as estacas con que se defenderon.

O KORRUNTXO DO OKUPA

Na fala popular, será que un, okupa e todo, non pode esgheirar serta formasión chamada burghesa, haivos expresións ben crus ou chocantes. Así, cando se di dunha persoa que é caghadiña ou cuspidiña a pai ou nai… vaia porcallada! É como chamarlle mocoso a un cativo, por aquilo, textual, dos mocos, pero que tamén se podería aplicar en moitos casos a maiores: e pensar que o de mocoso mesmo se di con cariño ou para afaghar ao neno en cuestión, é claro, como sempre, todo pendendo do ton empreghado.

Tamén hai xentes que nos evocan animais, daí aqueles alcumes medievais, se ben poderían inspirarse en aspectos físicos, os máis evidentes, ou síquicos, xa menos á vista, só revelados a amighos ou frecuentadores da persoa de marras. Cómo esas alcuñas logho pasaron a seren apelidos e, o pior, herdados polos descendentes que, como con todos os apodos, nin sempre tiñan tal aspecto físico ou moral nin, pasados os séculos, saben de onde lles véu tal apelido… Como nos casos antes sitados, tantas veses eses alcumes eran pexorativos, así: chamar a alghén lobo non lle faría moita ghrasia… a non ser que o mirase como definitorio de serta valentía ou arroxo. Tamén non vos tería xeito ser chamado borregho ou cocho, pita ou coello, beserra ou coruxo…

Isto leva a aquel máis que dubidoso nefasto humorismo que exersían e exersen, cada volta menos, sertos pais póndolles aos fillos nomes de pia ghrasiosos… para eles non para os vástaghos. Vaites con iso tan trillado de Armando Gherra ou Dores Fortes… que casual non foi, non. E a rapasa que era Pas Pas Pas (Pas por pai e Pas por nai, e porriba…)? Ou os Ghonsalo Ghonsales ou Rodrigho Rodrigues…

Se cadra, pior era cando adoitaban porlle ao fillo o nome do santo do día, caendo en tantos infelises resultados. Eses Mamertos, Prudensias, Nepomusenos ou Serapios. Esoutras Bríxidas, Dolores, Remedios ou Anghustias: aquí as “virxes” moita culpa levan, pois xa porlle Pilar a un ser humano é como chamarlle esteo ou peaña. O que pasa é que estamos tan afeitos que nin mentes paramos nos despropósitos desta caste.

Nomes, maismente de mulleres, houbo en tempos tales Tránsito e Sinforosa, Jacoba e… Sircunsisión, bueno, Circuncisión, si señores: pódovolo documentar, pois María Circuncisión Sangro (outra ironía!) se chamaba, nin corta nin preghiseira, unha fidalgha que casou na parroquial de Sant Iago da Coruña en 1838. (E chegharía ela alghún dia, miña pobre! a saber o que tal palabriña significa?). E pódovolo documentar porque a mín mo documentou un extravaghante e caro amigho que, cabal rata de arquivo, dedica parte da sua valeira existensia a furghar nos vellos papeis.

Non quero seghir pola realidade dos países hispanofalantes das Américas, onde, por alghúns nomes que lles chantan aos reséns, pareserían non ser tales hispanofalantes, fenómeno que tamén se extendéu por terras españolas e mesmo coloniais da península ibérica: Walter Pena, Milton Peres e así. Por serto, aghora resulta que o euskera provén, seghundo a última hipótese, de Mali, cousa que, se repararmos en que toda a Humanidade prosede, uns mileniños atrás, da África, xa non parese tan estraño.

COMBATES MÍTICOS

Por Pepe de Rocaforte

            O relato de enfrentamentos entre individuos de forza, destreza e valentía fabulosas é unha constante na literatura universal. Na Coruña temos un bo exemplo: a loita de Hércules con Xerión (na “Estoria de Espanna” de Afonso X “O Sabio”). Do propio Hércules coñecemos o seu desapiadado combate con Anteo. Na Ilíada abondan as historias deste tipo: o combate entre Menelao e Paris (Canto terceiro), a loita entre Héctor e Aiax (Canto sétimo), ou a persecución de Aquiles a Héctor, quen véndose sen modo de fuxir fai de tripas corazón e acaba por se arrepoñer ó heroe grego para morrer ás súas mans diante das murallas de Troia.

            Na tradición cristiá cóntase, no libro de Samuel, como o fachendoso David mata ó xigante Goliat que todos os días ía dar a tabarra buscando camorra entre os xudeus, ata por fin atopar o seu merecido a mans do hábil tirador de zoncha ou tirafonda.

            Todos estes exemplos véñenme á memoria coa lectura dese peñazo case infumable titulado “Herrumbrosas lanzas”, de Juan Benet, cuxa lectura acabo de rematar despois dun considerable esforzo. Do pouco salvable deste novelón debo citar a historia da familia Mazón, coa descrición da pelexa de Eugenio Mazón contra Ochoa, o campión pamplonés, a quen vence con todas as da lei nun disputado combate que se fará mítico na historia de Región.

            O libro de Benet é de 1983, pero no mesmo século XX temos máis combate míticos noutras literaturas peninsulares. En galego sei da loita entre Xeneroso Lamas e o negro Calixto, enfrentados durante a guerra de Cuba nun contexto similar ó de David e Goliat. A historia non paga moito a pena, pero é unha das escasas con este tema que coñezo da literatura galega. Está en “As pucharcas da lembranza”, de 1987.

            Sen embargo a peza mestra do xénero é para min o combate de boxeo entre Bowen e Burke en 1893, relatada polo “homem que tinha o Rato Mickey tatuado no peito”. Atópase na fermosa (e entre nós pouco coñecida) novela de Dinis Machado, publicada en 1977, “O que diz Molero”. O combate seica durou sete horas e dezanove minutos e “dizen que quen viu aqueles cento dez asaltos nunca máis ollou para as coisas da mesma maneira”, afirma Machado por boca do home co Rato Mickey no peito.

            Se alguén quere ver tamén estas historias dunha maneira diferente aconséllolle que, se aínda non o fixo, se poña a ler tan pronto como poida a novela de Dinis Machado.  Seguro que gozarán coa prosa chea de comprensiva ironía deste gran e pouco coñecido escritor portugués.

Unha trabe de descarga

              

        

           Non todas as trabes valen para o mesmo, e aquí, neste alpendre da parte de Guntín, atopamos esta que fai as veces de lintel do portalón, escollido por esa forma angulosa que lle serve para soportar o teito e ó tempo de puntais de descarga. E todo sen usar máis ca unha única peza.

.-.-.-.

                                     O bo partido

                                                                                         A voda, F. de Goya

SOLPORES TURÍSTICOS

Por Pepe de Rocaforte

           Repasando un dos libros citados no meu comentario anterior, “Cristal y sonrisa”, encontrei este texto: En las tardes de principio de otoño cuando el sol se recuesta sobre la falda del Monte de San Pedro como un chico rubicundo que se acogiese al regazo de su madre para cerrar los ojos, la Coraza ofrece una de las mayores bellezas que puede brindar La Coruña. Todo el mar que se extiende a la derecha es un campo de nevadas espumas movedizas, pero los rayos del poniente trasmutan ese campo en una paleta de pintor sublime. Pueden verse … las tonalidades más variadas … verdes sucios … amarillos flavos y rútilos … ámbares y trigos; azules de índigo o de turquesa ..violetas y anaranjados en la extensión marina en perenne mutación.

            A descrición abrumadoramente colorida deses marabillosos solpores coruñeses tróuxome á memoria outros de Croacia, os de Zádar, a antiga Zara da época veneciana, reputados como “os máis fermosos de todo o mundo” segundo a autorizada opinión de don Alfredo Hichcock, opinión inmediatamente asumida sen vacilacións polos naturais do lugar.

            Pero os de Zádar non se conformaron cos solpores a pau seco. Desexosos de mellorar a obra da natureza, construíron unha maxestosa e extensa escalinata de mármore en descenso ó Adriático, lembradora en certa medida do Cais das Colunas lisboeta.  E non parou aí a cousa. O arquitecto local Nicola Basic ideou un instrumento musical a base dunha serie de tubos instalados por debaixo do lousado con buratos de saída ós chanzos da escalinata que se interna no mar. O vento e o movemento das ondas ó se introducir polos buratos fanlle emitir uns sons melodiosos. O invento chámase “O Órgano do Mar”.

      

      ¿Quedarían satisfeitos os zadareños? Pois aínda non. Na explanada desde onde se poden ver e oír estes portentos, procederon a instalar no chao unha reste de paneis solares que acumulan enerxía durante o día e ó chegar a noite, unha vez rematado o espectáculo do solpor, proxectan curiosos xogos de luces que se modifican ó pisar sobre eles.

            Os croatas, dispostos a se converter por todos os medios en potencia turística, non lle poderán disputar a España o predominio en praias de area (eles case non as teñen), pero a base de enxeño están a conseguir que a cada paso se achegue máis xente por Zádar, Split, Plitvice, Dubrovnik e outras localidades, a contemplar as marabillas conxuntas de natureza e industria humana no país dos Balcáns.

Os Lousada e os lagartos

          Debeu ser aquel un tempo de fame negra, pois segundo nos relata esta lenda, aló polas terras de Quiroga, onde había unha montaña que se prestaba para o cultivo, os veciños non podían nin acercarse a facer unha roza para sementar o ceboliño, porque de súpeto, de debaixo das pedras, que alí abundan coa forma de lousas, saían uns feros e xigantescos lagartos como nunca se tiveran visto, que atacaban cal fera sen dor a canto home, muller, mozo ou vello por alí andase. E tal era o medo que se lle tiña, que aquela terra ficaba infecunda por non ter xente que a traballase.

            E foi entón cando uns aguerridos mozos, armados co que tiñan a man, decidiron liberala de tan insólitos inimigos, e patearon toda aquela montaña, buscando ós feros lagartos debaixo das lousas onde facían morada, enfrontándose valentemente a eles, arriscándose e matándoos a todos para liberar a aquel lugar de tan nefasta praga, co nobre fin de que os paisanos o cultivasen ata converter aquela montaña nunha das terras máis fértiles deste reino. E é por iso que o escudo dos Lousada amosa unhas lousas, por debaixo das que asoman os feros lagartos.

BOTEI EN FALTA AQUEL CAMIÑO PERCORRIDO

                          Narciso e a arte topiaria.                       De Lola Fernández

Por Pura Tejelo
 
Ábrese un abismo na tarde laranxa,
un penacho de nebra
                                 esvara preguiceiro
cara a bugalla incendiada do sol
que a cabalo percorre  a montaña
 lacerándoa.

Botei en falta aquel camiño percorrido
noutra noite de astros acendidos
e baixei á lagoa
que fai o río baixo a ponte
                                          lambendo unha cunca de pedras frías.

O teu corpo emerxía
entre os pequenos remuíños da auga.

Logo a noite mirouse no río
ali onde afunden a súa boca suicida os narcisos.

                             
                                                    ( De “Diálogos da Montaña e o Sol”)

O KORRUNTXO DO OKUPA

           Estoutro dia –e xa que era ghratis- desfrutando da panorámica dun pintor clásico (de que país non ven ao caso), dacabalo el dos séculos desanove e vinte –un xenio deses que xa o é con apenas vinteún anos de vida- tornei a ver o pé de cadro naturesa morta aplicado ao que eu chamo bodeghón.

E é que para min a naturesa morta só pode se aplicar a aquilo que alghún dia estivo vivito e coleando ou aleteando: a casa (de casar: perdises, lebres, coellos e ata pichóns e papuxas) ou a pesca de peixes –convertidos en pescados… O demáis ven sendo bodeghón, que non é que o contido no cadro esté máis vivo, radicando o punto en que nunca estivo tal, é disir, vivo (nin morto)… sexan leghumes e froitas, xerras, botellas ou gharrafas, copas e vasos, fontes e cacharros, etc., etc.

Claro que se pode aleghar que os vexetais (froitas e verduras) si estaban vivos antes de seren arrebatados á terra nutrisia; ben, dighamos que isto se podería aseitar, pero se tratando doutra caste de vida (a vida vexetativa), pois coido que aínda se pode distinghir entre a respirasión dunha planta e o alento dun animal… maismente cando os últimos pontífises católicos –se é que teñen alghún siso, que nin afirmo nin negho- andaron defendendo a ialma dos bechos e a sua capasidade de ir ao seo ou paraíso: o que non nos din é se o meresen, toda ves que, ao non estaren suxeitos aos códighos morais humanos, non son suxeitos de pecado ou ocasión de pecaren…

Bó, isto de se meter a teólogho de rua era o que me faltaba para que me tomen o  meu pouco pelo os visiños do piso, despóis de os ter convensido de que son agnóstico!

En falando dos vexetais remato por caer nas flores: se ben losen de marabilla nos xerróns… canto mellor non losen na sua ramaxe nativa, ou non? Serto que para iso compre termos xardín de noso ou ben xardín con público acseso, pois se non losen para un contemplador é como se non lusisen.

É o mesmo conto das flores para os mortiños: símbolos de lembransa ou homenaxe, o evidente é que como tal pouco valor ten desque logho murchan: é que ese amor que representan é tan efémero como elas? Os humanos inventamos todo tipo de ritos para suavisar o sentimento de perda, as carensias propias das nosas limitasións, os medos e as dúbidas que, a pouco caletre ou miolo que teñamos, viven asaltándonos, daí o seo prometido e outras delicatessen.

Mesmo criamos as flores de plástico ou de papel: a estas aínda as salvaría, pero a aquelas, miñas pobres, non lles brindo a mínima aprobasión: será polo simple feito de que, despóis de décadas e décadas, un seghe sin traghar ese material –coas indiscutíbeis vantaxes sobre o vidro de non romper e pesar menos- que, nas suas diversas manifestasións acabou todo invadindo: vasos, gharrafas, bidóns, pratos, cubertería, calsado, peites e broches, mesas e cadeiras, reloxios de todo calibre, xoghetes, lámpadas, marquesinas, baldes, consoladores, cascos, sinturóns, caixas, caixiñas e caixóns, marcos, termos, masetas (por estenuasión, deixo a continuasión da lista aos máis que problemáticos leitores destas disquisisións sin pretensións).

Ora, non me dighades que un bo viño ou unha fria servexa non meresen seghirse servindo en cristal, canto máis fino mellor… (Tamén nunca entendín como se estendéu –o que é a comodidade estrema!- iso de beber a servexa a morro renunsiando ao espectáculo e ao saboreio da branca escuma que lle é típica…).

.-.-.-.

A fachendosa vaidade

LIBROS PARA USO TURÍSTICO

Por Pepe de Rocaforte

            Hai dous ou tres meses, a raíz de ver un artigo onde se falaba da importancia dun libro á hora de animar ó visitante a coñecer unha cidade, ocorríaseme a idea de aproveitar textos de autores galegos, referidos a localidades galegas, para editar libros de non moita extensión e ofrecelos a un módico prezo ós turistas para lle facilitar unha visión atractiva sobre feitos, anécdotas e historias locais.

            Citaba daquela Corcubión e algúns dos relatos recollidos por Francisco Ramón Ballesteros, particularmente en “Fantasías y realidades de la Costa da la Muerte”, “Historias del Más Allá” e “Oscurantismo finisterrano”.*

            Hoxe vólveme a idea á cabeza diante dun libriño, “En Betanzos”, de Alfredo Erias, unha pequena xoia, nunha edición chea de encanto publicada por Biblos no pasado 2013. Nel, con ilustracións do autor, ofrécense breves e claras descricións da cidade betanceira: “Portas e murallas”, “Igrexa de San Francisco”, “Igrexa de Santa María do Azougue”, “Praza do Campo”, “Barrio da Ribeira”, “Museo das Mariñas”, “Os irmáns García Naveira e o Pasatempo”… cunha visión chea de amor polo propio e tentadora (creo eu) para o visitante.

            Para A Coruña poderíanse entresacar algunhas pasaxes dun libro de Julio Rodríguez Yordi, hoxe de acceso pouco doado, “Cristal y sonrisa”, con todas as salvedades que se lle queiran facer ó total do texto. Rodríguez Yordi, fillo do en tempos presidente da Academia Galega, Eladio Rodríguez González (ó parecer significado ultra-dereitista),foi tamén académico e bo exemplo dese señoritismo coruñés que tanto contribuíu a dar unha imaxe negativa da cidade frente ó resto de Galicia.

Non vou xulgar a calidade da súa obra, á que a pesar dun estilo ampuloso e rimbombante non se lle pode negar certo humor lixeiro que fai máis atractiva a lectura. Para dar unha idea dese estilo reproduzo o inicio do capítulo titulado “El primer coruñés”: Salía la tierra de los profundos senos del mar entre alborotadas olas que restallaban como si las rocas que emergían acá y acullá quisiesen volver a los antros abisales. Nacía la geología entre un caos de fragor y espumas verdosas. El atormentado planeta se resquebrajaba con dolores de parto de continentes. El agua, el principio de todo, de la que todo viene y a la que todo retorna, al decir de Tales de Mileto, expulsaba violentamente grandes masas de piedra chorreante que de nuevo pretendía engullir… Etcétera etcétera. E todo eso para facer emerxer do seo do océano a marabillosa cidade da Coruña.

            En fin, como contrapartida podería citar outras partes menos grandilocuentes. A min particularmente gustoume o relato da viaxe dun guía e un seu compañeiro coxo cun grupo de turistas que queren ver o escenario da batalla de Elviña. Cando van (andando) polos Catro Camiños empeza a chover e o coxo dille ó colega: “Dálle aquí a batalla, ho”. O guía debátese entre o temor á molladura e o sentido do deber, pero chegando a Monelos, como a chuvascada arreciase, deixouse convencer pola insistencia do coxo e “deulle” alí a batalla ós turistas británicos.

            Remato esta brevísima mostra de “literatura turística” citando a que considero mellor obra do xénero en Galicia (das por min coñecidas). Refírome a “El Orense perdurable”, de Vicente Risco, con ilustracións de José Conde Corbal. Uns breves textos impagables, como case todo o saído da pluma do escritor ourensán, onde nos fala dalgúns dos moitos atractivos lugares da cidade das Burgas.





* Cidades literarias

Os Figueiroa, unha batalla gañada a ramallazos

    

        Andando polas terras das Mariñas coruñesas, arredor de Betanzos dos Cabaleiros, non é difícil atopar escudos de armas da nobreza autóctona que amosan unha follas de figueira, en lembranza dunha das máis ousadas xestas que se levaron a cabo contra os mouros nestas terras, en desigual batalla de paos de figueira contra alfanxes de Al-Alándalus.

            Unha das versións da lenda que explica a orixe deste apelido conta que todo aconteceu naqueles tempos en que, por perder unha batalliña de nada contra os infieis, ou por faltarlle a axuda dalgunha divindade que si axudou por mor doutras máis interesadas causas, os bos dos paisanos da bisbarra das Mariñas habían de pagar un tributo de cen doncelas ó ano para folganza dos haréns mouriscos. E pagaban, porque a ameaza era a morte de toda a poboación se tal cousa non facían. Pero un día tocoulle no lote á irmá duns mozos que tiñan outras expectativas para a rapaza, e interveu na conversa un medio mozo que ela tiña, que a este paso non ían ter crianzas que os herdasen, pois sen mozas non hai nais e sen nais non hai fillos, e se aqueles mataban con coitelo, tal renda a pagar exterminábaos para sempre. Polo que andaron a dar voltas e argallar que podían facer para liberar ás súas rapazas, a pesar de que aquel fato de labregos e pescos non tiñan máis ca ferramentas e aqueles outros viñan armados de mortíferos alfanxes.

            E como a necesidade crea o valor, cando as mozas xa estaban no peirao do río Mandeo, listas para subir abordo con rumbo ós cálidos pazos de Córdoba, dun figueiral próximo empezaron a saltar os aguerridos mozos, armados coas ramas das figueiras do lugar, contra aquel ben equipado e sorprendido exército ata facelos fuxir a ramallazos, e aínda sendo como é, a rama da figueira unha das madeiras máis febles que coñecemos, dado o valor e a furia dos nativos, os curvos coitelos non puideron con elas.

            E por iso é que aqueles tomaron por apelido o de Figueiroa, e o seu escudo amosa esas cinco follas de figueira sobre campo de ouro.

            Outra versión da lenda di que foi o pai dunha das mozas, quen, na dura batalla emprendida por liberar ás rapazas, perdeu a espada, e entón arrincando unha rama de figueira, púxose á fronte das hostes betanceiras arreando contra o inimigo ata aniquilalo.

.-.-.

                      Cuestión de prioridades

MONDARIZ

Por Pepe de Rocaforte

            Nestes días pasados lin na prensa que o Balneario de Mondariz entrou en concurso de acredores ó non poder afrontar a débeda cos bancos. A noticia tróuxome á memoria o “Veraneo sentimental”, de Azorín, onde conta a súa estancia no balneario en 1904. A lectura dese libro e a noticia do incendio que destruíra as instalacións no 1973 levoume a visitalo por primeira vez a fins dos anos setenta.

            Entón fiquei pampo ante a desolación da fachada do edificio central, co ceu á vista a través dos balcóns baldeiros. E non me resisto a reproducir parte do texto escrito daquela por min.

            …O casino, que nunca se chegou rematar, mostra a través das fiestras o avance da vexetación no interior. As paredes cúbrense de hedra e xaramago e por partes empézanse a derrubar. Así e todo no xardín do balneario, e na fonte, é doado evocar as señoras de polisón e grandes pamelas brancas, cos seus quitasoles levados con languidez sobre o ombro.

            A señora María, con quen converso nun banco do xardín, fálame de cando era nena e viña con outros rapaces a esperar a chegada daquela xente “de cuna” que ó baixar dos seus coches de cabalos lle repartía terróns de azucre e carameliños de a patacón.

            -Aquel señorío era cousa de ver, ó balneario non viña calquera, ata tiñan banda de música propia e polo verao traían unha orquestra de Francia. Os auguistas dos outros hoteis e fondas non podían entrar nin sequera ós xardíns. Despois da guerra a orquestra francesa non volveu tocar e os veraneantes que non paraban nel xa podían entrar ós xardíns –nada máis ós xardíns-. Os españois deixaron de vir case por completo e empezaron a chegar máis portugueses. Agora, desde o incendio, non vén case ninguén, a non ser os portugueses. Non sabes ti a de xente que tiña traballo aquí gracias ó balneario. Polo menos unhas oitenta persoas, todas destes arredores.

            Azorín, no seu libro, describe así o lugar: ...Ante nosotros se abre un soberbio palacio versallesco, de recios muros de sillares grisáceos, elegante, armonioso, con largas filas de balcones simétricos, con lucernas misteriosas, con una techumbre de pizarra brillante, que forma un maravilloso concierto en el blanco opaco de las paredes y destaca sobre el verde sombrío de las colinas… E prosegue referindo, cun suave ton humorístico, a súa estancia e a súa relación cos cerimoniosos auguistas: En Mondariz no hay más que portugueses. Todos son mis amigos; todos son discretos, afables y cultísimos.

            Mondariz recobrou a fins deste último século boa parte do vello esplendor. Pero os tempos xa non son os da Belle Époque, a primeira Guerra Mundial acabou cos longos veraneos das clases acomodadas da época en toda Europa e o luxo tranquilo dos balnearios non atrae agora a xente adiñeirada. A Mondariz, se non se lle pon remedio, volverá o paro, coma naqueloutros tempos de que me falaba a señora María hai máis de trinta anos.

            Por outra parte, aínda que pareza non vir a conto, tamén vexo como o ano pasado en Canarias, a pesar de incrementarse o número de turistas nun millón, o paro durante o mesmo período medrou en vez de diminuír. O que me fai lembrar outra noticia, esta referida a Alicante, onde hai cousa de quince anos a renda per cápita máis baixa da provincia correspondía ó concello de Benidorm. ¿Logo a quen beneficiará de verdade o turismo?

O KORRUNTXO DO OKUPA

Este dia pensaba –de cando en vés é bó pensar- no doado que é ter determinadas actitudes perante a vida cando non se teñen responsabilidades, maiormente de carácter familiar, que é o que lle pasa a este okupa. Cando non se é pai ou mai, ou cando, máis desisivo, se carese de fillos. Porque calquera compromiso que se asuma, ese é o que limita o libre albedrío do home ou da muller.

Xa sei que ninghén é libre, que a liberdade é unha utopía, que se non temos aquelas pexas temos, nada máis e nada menos, que as que nos impón a sosiedade da que fasemos parte, por aquilo tan trillado de que a miña liberdade remata onde empesa a tua.

Mais hoxe práseme elucubrar, aproveitando que é case inverno e que o Miño no pasa por Miño, aserca do fásil que é ser (ou coidar que se é) independente, libre ou a salvo desas tentasións que a sosiedade chamada de consumo nos por diante dos fusiños… consumo que acaba consumindo ao consumidor.

Se non tes rapasiños que turren por ti, á sua volta atentados polos listillos fabricantes ou comersiantes e a sua enganosa publisidade… ben doado é fuxirlle ao consumismo daquelas cousas de comer ou de se divertir que os nenos solisitan ávidamente de seus pais, tal os pichóns de bico aberto.

E se non tes muller que che exixa consumir este vestido, aquel perfume ou aqueloutra xoia de preso elevado de máis (nos pondo no caso da fémina non emansipada económicamente… que por fortuna cada día é máis escasa, pero que aínda se prodigha abondo)… ou muller che empurre a mercar este aparello electrodoméstico  ou a instalar aquel alicatado ou aqueloutro parqueado espesial… (nestes supostos, ben é serto, para benefisio de ambos, por máis que aqueles ornatos femininos tamén poden, e cómo, benefisiar ao home através da aleghría que entra polos ollos ou o narís)… se careses, por sorte ou por desgrasa, desa muller exixente e non autosolvente, é ben pouco meritorio non ser consumista.

Ben se bota de ver que o que isto matina é inimigho das xoias, pois as xulgha, se belas, éticamente cáseque ofensivas nun mundo tan famento e tan desgrasiado. Aí tedes, como exemplo ben elocuente, o reloxio-xoia que acabaron tornando ornato algho que naséu sendo utilitario… xoias que se adoitan ocultar por medo ao roubo, que apenas se losen unhas horiñas e dependendo en qué lughares, son como os templos que, por idéntica sinrasón, se fechan cando foron criados para a concurrensia universal e cotiá dos fregheses, pero disto xa falaremos outro día… se é que me deixa o xefe do blog.

É o caso mesmamente do rico xeneroso: qué mérito pode ter dar o que che sobra? Claro que aí che saen disindo que hai moito que podendo faselo non o fai… e entón, como cando se premia o bó desempeño dun traballador, estáse recoñesendo o valor do que, debendo ser normal, é apenas exsepsional… así nos vai, amighiños!

EUSTAQUIO PELLICER (e 2)

Por Pepe de Rocaforte

            Deixara na entrega anterior a Eustaquio Pellicer a punto de marchar de España, ben fose por razóns políticas, ben por desexos de acadar fortuna. Ou por ambos motivos á vez.

            En 1886 chega a Montevideo, onde pon en marcha unha tenda de calzado. “Vin para facer fortuna no comercio”, dicía. Pero ó pouco tempo empeza a colaborar no xornal “La Unión Gallega” de José F. Agrasar e Ramón Cerdeiras, onde escribían Curros Enríquez, Murguía, a Pardo Bazán, Pastor Díaz e outros.

            Funda logo un semanario, “La Pellicerina”, de vida efémera. Entra como redactor do diario “El Ferrocarril” e máis adiante, en 1890, xunto co debuxante alsaciano Charles Schütz (non confundir co norteamericano Charles Schulz), funda “Caras y Caretas”.

            A revista non ten o éxito esperado e en 1892 Pellicer trasládase a Buenos Aires en busca de ventos máis propicios. Alí empeza a colaborar no diario “La Nación”, onde fai amizade con Bartolito Mitre, fillo do expresidente arxentino Bartolomé Mitre. En decembro de 1893 o xornal envíao como corresponsal a España, de onde regresa en 1896, e mantén unha pequena columna, “A pesca de noticias”, con tanto éxito que ó pouco tempo  ocupa sete columnas do xornal. Será entón cando o expresidente Mitre, á vista do espazo da sección de Pellicer, di de forma terminante: “¿Qué? ¿”La Nación” convertida nun diario humorístico? Desde mañán desaparece esta sección”. E así foi.

            Pellicer non se desanima e xunto con Bartolito refunda “Caras y Caretas” que sairá a luz en outubro de 1898. Ó se negar España a aceptar a independencia cubana naqueles días, os españois radicados en América foron peor vistos que en circunstancias normais, polo que se considerou conveniente non figurar Pellicer como director. Tampouco se considerou oportuno poñer no cargo a Bartolito. O xeneral Mitre non admitiría ver o seu apelido á frente dunha publicación que ridiculizaba a políticos. A solución foi nomear director (nominal) a José Seferino Álvarez; “Fray Mocho”.

            En 1903 Pellicer abandona a revista en desconformidade coa dirección que pretendía tomar e funda “PBT, semanario infantil para chicos de 6 a 80 años”, máis satírica e mordaz e que acadará un éxito similar ó de “Caras y Caretas”.

  

          En outubro de 1909 delegará a dirección en Eduardo A. Holmberg e desprázase a Vilela, no partido bonaerense de Las Flores, para poñer en marcha unha explotación gandeira. Regresa a Buenos Aires en 1915 e continúa con “PBT” ata 1917 en que abandona tamén esta revista. A partir de entón a súa dedicación ó xornalismo só se concretará en colaboracións esporádicas en “La Nación”.

            Cando o xornalista Soiza Reilly o visitou en 1912 na súa quinta “Villa Loreto”, en Banfield, preguntoulle: “¿Por que escribe, Pellicer? Quédese na súa quinta”. “necesito ganar a vida”, respondeulle el, “os quinteros unicamente en España poden vivir de rendas”.

            Eustaquio Pellicer Gutiérrez de Celis falecería en Buenos Aires o 23 de decembro de 1937. O enterro no Cemiterio do Oeste careceu de solemnidade. Sobrevivírono a súa esposa, Loreto Meléndez, e os seus fillos Eustaquio –nacido en España-, Carlos –nacido no Uruguay- e Luís, arxentino.

            Se alguén ten interese en ver unha mostra da súa prosa, pode ver aquí o seu conto "El botón del calzoncillo", publicado na “Antología del relato policiaco en La Argentina”

.-.-.

¿Quen pide perdón?

Versos ó xeito popular (XXIV)

DAS LAGOAS II
Por Andrés Terra

Hai unha furna na Torre

E outra furna na Lagoa

Máis cativas do que a furna

Que a miña ialma magoa!

Remansiño da enseada

Onde as pedras adormecen:

Por un remanso tan puro

A miña ialma debece!

(2001 e 2004)

Ribadeneira, os parentes da raíña Lupa.

  

   

         Tiña a raíña Lupa, aquela que non lle quería ben ós discípulos de Santiago, un irmán que capitaneaba as forzas militares, a quen lle encargou que vixiase moi de cerca a aqueles que viñeran co corpo dun apóstolo e conseguiron amansar ós bois bravos que ela lle cedera con intención de esnafralos.

            E así foi que, na primeira oportunidade que tivo, acusados de alterar a orde pública e revolucionar ós súbditos, mandou que prendesen a Atanasio e Teodoro e os metesen na máis escura das celas, mentres non decidía que facer con eles, cando soubo dunha moza que os visitaba para levarlles algo de comer; e entón foi detrás dela, por se era mensaxeira dalgún grupo revolucionario, pero cando a moza chegou á porta da cela, a estancia iluminouse cunha luz sobrenatural que emanaba dos corpos dos detidos, unha luz que, de súpeto, converteuse en chama e avanzou cara o soldado ameazando con queimalo.

            Repúxose o infante e púxose a salvo, tan cheo de furia, que decidiu executar a aqueles magos malignos que atentaran contra a súa persoa, e mandounos levar a un descampado que había preto do río Neira, para que todos os súbditos do reino visen a execución que lles tiña reservado. Mais no mesmo intre en que o verdugo erguía a súa espada, apareceu no ceo, sobre o campo do martirio, unha cruz vermella rodeada de cinco cunchas de vieira, xusto por encima da cabeza da doncela que socorría ós discípulos do Apóstolo. E entón arrepentiuse o infante, mandou suspender a execución, aceptou a fe predicada por aqueles homes e pediulle matrimonio á doncela, de cuxa estirpe veñen os Ribadeneira

EUSTAQUIO PELLICER

Por Pepe de Rocaforte

            Quedara aí atrás en dar información sobre o fundador de “Caras y Caretas”, tal vez a revista humorística máis importante e, no seu tempo, innovadora da República Arxentina.

            Eustaquio Pellicer Gutiérrez de Celis naceu en Burgos en 1859, primeiro dos catro fillos do matrimonio formado por Eustaquio Pellicer Larrocha, catedrático de francés no Instituto Provincial, e Juana Gutiérrez de Celis Martín, descendente dunha coñecida familia burgalesa.

            Á morte do pai en 1868 a viúva, cos catro fillos, trasládase a Valladolid, a casa dunha irmá, e posteriormente o primoxénito, Eustaquio, marchará a Madrid para traballar como telegrafista na Compañía de Ferrocarriles. En Madrid casa con María Loreto Meléndez y París e inicia as súas colaboracións periodísticas en “La Broma” e “El Pabellón Nacional”.

            En 1886, a raíz da intentona de sublevación do brigadier Manuel Villacampa, , militar de ideoloxía republicana, natural de Betanzos, onde naceu en 1827 (e aquí podemos datar, de maneira anecdótica, a primeira relación de Pellicer con Galicia), o xornalista burgalés, simpatizante do levantamento de Villacampa contra os Borbóns, á vista da condena a morte do militar betanceiro, decidiu poñer terra por medio e emigrar a América.

            Boa idea se temos en conta que cincuenta e tres anos máis tarde o seu sobriño Jesús García Pellicer, ó non tomar unha decisión similar logo do triunfo do levantamento de Franco contra a República, morrería fusilado a carón do madrileño cemiterio do Este en setembro de 1939 (Curiosamente a copia da súa partida de defunción, obrante no meu poder, no apartado “Causas de la muerte” di: “Se desconocen”).

            Certo tamén, por citar outro caso familiar, que non sabe un a que carta quedarse diante de informacións tan contraditorias como as que se dan sobre o falecemento de Eustaquio Pellicer Larrocha, pai do fundador de “Caras y Caretas”. No seu expediente académico, do cal Tino Barriuso, profesor do Centro onde el exerceu, me proporcionou amablemente unha copia, dise que “morre en acto de servicio o 30 de novembro de 1868”. En cambio na copia da partida de defunción figura que morreu de hepatite.

            Como o deceso se produce nunhas datas de efervescencia política, pouco despois do triunfo do que se coñecería como “Sexenio Revolucionario”, buscando máis información atopeime co suceso , en xaneiro de 1867, do linchamento de don Isidoro Gutiérrez de Castro, recén nomeado Gobernador Civil da provincia, asasinado a mans dunha turba enfurecida á porta da catedral (segundo a información oficial. No interior do templo segundo outras informacións máis verídicas).

            A versión oficial atribuíu os sucesos á furia espontánea do pobo, pero é case seguro que estes feitos contaron coa dirección e participación das autoridades relixiosas. E aquí vén a cereixa que sae do cesto colgada ó coller outras: Entre o máis dun cento de detidos a raíz do asasinato do Gobernador Civil, foron á cadea varios membros do Cabildo Catedralicio, encabezados polo Deán don Pedro Gutiérrez de Celis y Ladrón de Guevara, tío paterno e padriño de bautizo e voda da nai de Eustaquio Pellicer. O Deán, por certo, quedaría en liberdade sen cargos ó cabo dunha semana.

            E con tanta digresión familiar estoume pasando demasiado na extensión da colaboración de hoxe. Vou deixar logo para unha próxima entrega o tema do cal quería tratar: a vida de Eustaquio Pellicer Gutiérrez de Celis, o fundador de “Caras y Caretas”.

Eustaquio Pellicer (e 2)

O KORRUNTXO DO OKUPA

Cómo somos de hiperbólicos ou superlativos na nosa fala cotiá! Aí tedes o uso e abuso de palabras tales: ghran/ghrande, enorme, moi/moito, profundamente/fondamente  … aplicadas a situasións do máis variadas.

Está aquel político fondamente democrático e o individuo do que somos moito amighos, ou o moito impresionado que estou pola morte daqueloutro… e non é que sexa así literalmente na maioría dos casos. É como se lle tivésmos pouca fe, como se lle désemos maghro creto ás palabras que emitimos, as expresións que deitamos…

Está o Fulano que é un ghran apaixonado polo bo xantar ou o ghrande músico ou escritor. Recórdame aquel xeito pailán de chamar Don Ramón de la Cruz –mesmo no nomenclátor madrileño- a tal escritor… é que o resto non era meresente de tal engholado tratamento? Cando se sinte a nesesidade de aporlle un don a alguén é que non é abondo evidente a sua suposta valía, ou é? A contracara ven sendo o tuteo/titeo empreghado para falar a deus ou os santos, incluida a nai daquel, de tu por tu.

Isto tamén relasiónase co tratamento dado antano, e aínda hoxe no medio rural –condenados ambos, o medio polo que se ve, e máis o tratamento á extinsión- aos pais e abós polos fillos e netos, ata o punto de lles chamar señor e señora; mesmo entre a parella se adoitando tal e ata o costume de a muller chamar ao marido polo apelido.

O máximo da paverise (neoloxismo derivado de pavero) é cando che dan, vía teléfono ou epistolar, unha ghrande aperta, ou un ghrande bico, mesmo un forte abraso, seghindo coas hipérboles… mesmo teño oído encarghar un ghrande saúdo para Sutano de tal… ou moitos recordos (oes, non poucos: moitos)… e, inda que non o creades, despedirse dous, disíndolle un ao outro: Unha aperta! (sen lla dar físicamente, difísil de traghar, nonsi?).

Isto todo lévame á “cuestión bico”. Moito (bó, non tanto, xa estou eu propio abusando da palabriña) tendo este okupa cavilado en duas cousas.

Unha, o chamar con un único nome dous feitos ben diferentes (ben e tan tamén son usados con esaxerasión!): o bico ou beixo (que din con maior eufonía os portugheses). Pois unha cousa é dar un bico na meixela, carrillo ou cachete e moi outra (xa estamos exaxerando co moi!) dar o tal na boca, ainda podendo ser nesta variante externo, nos morros (chamado biquiño ou morrete) ou interno (de línghua ou morreo ou de parafuso)… externo e interno mesmo como os escolares.

O bico cacheteiro foi e parese que volta a ser, como antano, ata habitual entre homes, con moito carís fraterno como o foi de sempre entre mulleres… ou coa calificasión por veses de bico da pas, aghás o bico de Xudas, particularmente aquel do Giotto, que desde cativo me impresionou… O outro, o morreiro é só practicable –fora os casos de homosexualidade ou de arabigués- por xentes de diferente sexo.

A outra cousa da que non me canso de falar é a ridiculés, mesmo o ghrotesco que vexo o doble bico, nun e noutro cachete… e non dighamos cando son tres! Tentando darlle unha explicasión (caso que non é aplicabla cando tres), digho eu se non se orixinaría o conto en darse dous bicos, eu un a ti e ti outro a min, o que sería como a devolusión que se fai cos saúdos ou memorias… de non, non lle vexo a rasón.  O colmo dase cando, maismente nos exsenarios, hai unha ringhleira e chegha alghén bicando a todos e cada un con dous bicos… miñanai, cousa máis ridícula non vin…