CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (69)

                                                Dous emprendedores

                                                                        O Curmán de Undochán

 

        Lavalleja, capital Minas,

e os departamentos limítrofes.

(Brasil, o territorio en gris da dereita)

           Emprendedores na linguaxe de hogano. Pioneiros en tempos pretéritos. Vedeaí dous entre miles que hoxe traemos a colación malia termos deles escasos datos, e ese é o desafío deste cronista. Os primeiros galegos en casar en Montevideo, quer dicir, dos primeiros en se establecer aquí, non eran migrantes senon simplemente soldados, neste caso formando no Regimiento de Infantería “Cantabria”, primeiro corpo militar arribado a este porto (1737), cando aínda non tiña dez anos de fundado.

            Temos localizado ata catro enlaces relixiosos de galegos neses anos: Álvarez Romero, Roque Araújo, Manuel Bermúdez e Alonso Puga, este o primeiro galego en casar (1740), morto a pouco, co cargo de sarxento e condición de inválido. Canto a Bermúdez, formou, coa sua muller –tía do futuro prócer Artigas- destacada familia.

            Mais é a Cosme Álvarez Romero (galego sen berce concreto coñecido) que me referirei agora. Máis alá de que este paisano chegou a ostentar en Montevideo cargos públicos, tales Tesoureiro e Procurador General do Cabildo, emprendéu, a partir de 1759, a extracción de minarais na paraxe de Marmarajá no que, co tempo, sería o departamento de Minas –logo bautizado de Lavalleja, conservando o nome Minas para a sua capital, nome que nos lembra a Minas Gerais brasileira.

            Don Cosme, na realidade, precedéu en máis de 25 anos a fundación desta vila poboada con galegos e asturianos, ampliando, co tempo, a sua actividade co lavado de ouro, prata e chumbo. Debéu ser o continuo fustigamento dos indíxenas e dos portugueses o que o fixeron desistir, anos despóis, da sua pioneira actividade. Tan pioneira, que Lavalleja é o departamento do país con maior explotación mineira, coa extracción de pedras (mármore, granito, dolomita, talco)…

Un mozo Eduardo Fabini

            130 anos máis tarde, fins do século XIX (1892) surxe no mesmo departamento a explotación da Fuente del Puma, un de tantos mananciais desa belísima zona serrana do leste uruguaiano, moi cercano á capital minuana, da man da sociedade Fabini & Puga (outro Puga!), que comenzou o envasado de auga mineral bicarbonatada baixo o nome de Agua Salus, agora coa firma Compañía Salus, S. A. (1902), a esa altura xa sen Puga na sociedade… e vendida a unha multinacional nos inicios deste milenio, sendo a auga de maior prestixio do Uruguai. (En torno á pranta industrial formouse o parque Salus, arboreda na que se acha ubicada unha hostería).

            Duas derivacións do tema principal. Por unha banda, a figura dun neto deste pioneiro Clemente Antonio Puga García (de seu nome completo, 1854-1929), natural “de Figueroa, en Galicia” (ou Figueiroa? pois non demos localizado o topónimo exacto), cal é o auténtico especialista en música típica Boris Puga, primeiro presidente da Academia del Tango del Uruguay.

Xa aos seus 19 anos M. Quiroga vinculábase cos galegos de Montevideo

            Por outra parte, o socio de Puga, Santiago Fabini (1863-1939) era un dos sonados irmáns deste apelido: el, Juan Pedro (1876-1962), enxeñeiro e político, activísimo intendente de Montevideo, e, sobre eles, Eduardo Fabini (1882-1950), o principal exponente do nacionalismo musical uruguaio… que estivo en moi boa sintonía co noso Manolo Quiroga (1892-1961), e que disque compuxo parte da sua obra nestes campos.

Dato ad hoc: Na sua xira sudamericana, o violinista Manuel Quiroga interpretou (no montevideano teatro Solís, 1929) a “Fantasía para violino e orquestra” de Eduardo Fabini, composta por este ao seu pedido.