O GÓLEM

Por Pepe de Rocaforte

Dáballe un repaso ó “Libro dos seres imaxinarios”, de Borges, cando, ó bater nunha páxina co Gólem, veume á memoria un texto de Vicente Risco, que non recordo onde o lin, no cal refería a historia dun rabino que dedicou non sei canto tempo da súa vida a escribir nun papel, ou nun pergamiño (non o lembro ben), a palabra “Sinuosus”, nome tal vez dun demo ou cousa parecida. Escribiu o nome miles e miles de veces ata un momento en que o “S” inicial do último nome escrito comezou a se mover coma un verme, unha pequena miñoca, de maneira ondulante pola folla en branco. O traballo combinado do pensamento ou esconxuro do rabino, xunto coa súa man movendo a pluma acababan de dar vida a un ser, un gólem.

Borges non conta esto. Di que se lle chamou “Golem” a un home creado por medio de combinacións de letras, e a palabra significa, literalmente, «unha materia amorfa ou sen vida». Tamén refire que no século XVII o rabino Judah Loew ben Bezabel construíu un home artificial para o ter de criado. Non era un ser coma os outros, a súa vida era “xorda e vexetativa” e debía a virtude de se mover a unha inscrición máxica que o rabino lle poñía e lle sacaba detrás dos dentes. Unha tarde Judah Loew esqueceuse de sacar ese selo da boca do Golem e este caíu nun frenesí que o fixo correr polas canellas escuras de Praga machacando a quen se lle poñía diante. Finalmente o rabino púidoo agarrar e rompeu o selo que o animaba. Entón o Golem caíu sen vida e só quedou a súa figura de barro, que aínda hoxe se mostra na sinagoga de Praga. Borges non di en cal sinagoga. Eu estiven en dúas e non o  vin. Pero a verdade é que tampouco o busquei, porque naqueles días  non me acordei para nada do libro de Borges.

Esto incítame a reler “O Golem”, do cal conservo impresións difíciles de esquecer. Nesa novela creou Gustav Meyrink unha atmosfera que se apodera do lector e o obriga a non deixar a lectura coa ansia de chegar canto antes ó final do opresivo mal soño que vive o protagonista, entre a realidade e a fantasía, preso do terror a veces, un terror sen causa, como se se vise rodeado, di Meyrink, de sombras ameazadoras saídas das ensoñacións producidas polo consumo de opio. Ensoñacións das que só escapaba para se encontrar nun novo pesadelo, no medio dun cuarto baleiro, onde mentres a súa consciencia ía despertando sentíase afundir noutro soño máis profundo no cal as tebras afastaban as paredes ata facelas desaparecer para convertelo nun deserto sen límites.

Neste ambiente onírico aparecía o Golem, a misteriosa figura muda que, cada trinta e tres anos, percorre as rúas da cidade, envolta na néboa que sube do Moldava, disposta a destruír canto apareza ó seu paso. Así empeza a aproximarse o fin da historia, no cal reside tal vez o mellor logro do autor. Nós estamos afeitos a considerar unha solución de mal narrador a de lle finalizar un relato co recurso do despertar dun mal soño (ou bo, depende). Meyrink asume ese recurso manido, pero faino dun xeito que me atrevo a considerar xenial. De calquera maneira, por se a alguén que me lea non lle gusta que lle conten o remate da historia que pensa ler, non vou referir ese rizo final.

Déixoo para que o goce  por si mesmo quen empece a ler “O Gólem”.