CRÓNICAS DESDE O OUTRO MUNDO (77)

                                      Apelidos galegos? e apelidos galegos!

                                                                          O Curmán de Undochán

 

 

  Fructuoso Rivera (fillo de Perafán de la Ribera)

Co irevir milenario das xentes, os seus apelidos vaneveñen adaptándose polas boas ou polas malas ao país de turno: é unha ben coñecida realidade a flutuación dos nomes de familia cando ingresan en territorios de linguas diferentes á nativa, no noso caso o galego-portugués, e isto agudízase cando o idioma do país receptor ten por norma proceder a tal adaptación, en aras da sua posición dominante e un chisco xenófoba –sen sábelo. E mirade que isto vai con todos: os portugueses tamén amañaron para si os castellanos Sarmiento, Alburquerque ou Mendoza (inda que este teña orixe euskera), en Sarmento, Albuquerque e Mendonça, e moitos outros… do mesmo xeito, contrariamente, que Magalhaes ou Da Silva [Velásquez] foron castellanizados.

  Esa tradución para o español, típicamente decimonónica e ainda anterior, podémola ver aí mesmo, na Enciclopedia Espasa (xigante, paradigma de diccionarios e espello dos costumes da sua época), na sua versión dos nomes de pia, non tan grave como sería a dos apelidos, cos que nunca se atreveron estes documentos informativos, así: Guillermo Shakespeare, Juan Bautista Poquelin ou Gabriel D’Annunzio…

Cornelio Saavedra

  Todo isto ven a conto dun par de apelidos ancestralmente nosos que hoxe en dia non semellan tal. Vedeaí o Perafán de la Ribera e o Maldonado.

  Con todo o lexendario que aniña nas informacións antigas, e, portanto, collido con pinzas, aí temos que os vellos cronistas nobiliarios españois, moi anteriores ao ignorante desprezo que atacou Galiza desde o século de ouro (ver, p.e., Góngora) e despóis, recoñeceron a raíz galega de moitos dos apelidos florecidos en Castela.

  Así, de Maldonado din ser “de orixe galega, procedendo da liñaxe de Aldana, na persoa de Hernán (ou Fernán?) Pérez de Aldana, no século XII… quen trocou o apelido tras facerlle unha petición ao rei, que este lle concedéu de mala gana” (maldoouna)… Si, xa sei que parece conto de vellas, mais vou ao feito de un xenealoxista castellano de antano recoñecer a galeguidade dunha liñaxe nobiliaria, non facendo máis que xustiza, poisque era pan de cada dia, desde os longos tempos da chamada Reconquista. Pola nosa parte, temos o dato da relación de Maldonado con Aldao, e este saído do topónimo Aldán (o Aldana de máis en riba).

 

Alejandro Magariños Cervantes (1825-1893)

Por outra banda, fontes tamén vellas dan Ribera como “liñaxe nobre do reino de Galicia, algún de cuxos membros usaron o apelido composto Afán de Ribera, en aludindo a María Afán, aboa de Perafán de Ribera, primeiro “adelantado” de Andalucía (sepultado en Sevilla, 1410)… engadindo nós que Fr. José Crespo Pozo aporta a versión Perafán da Ribeira, en referencia á ribeira do Limia. (O primeiro presidente do Uruguai -1830-1834-, Fructuoso Rivera era fillo dun Perafán de Ribera, arxentino de orixe hispana).

  Andaluces foron os Saavedra e os Magariños que a estas Américas meridionáis viñeron. O patriota, de orixe boliviana, Cornelio Saavedra (1761-1829), que presidíu a Junta de Mayo porteña, neto dun sevillano de Utrera, ten abonda descendencia en ambas as ribeiras do Prata.

  O chamado no seu tempo “rey chiquito”, o gaditano Mateo Magariños (1765-1838), avogado e opulento comerciante, un outro que (Crón. 75) abandonou Montevideo cando a sua caída en mans dos crioulos, deixou no futuro Uruguai numerosas e destacadas xeracións (Cróns, 21, 62).  O seu descendente contemporáneo, outro Mateo Magariños, dicía saber que, en recuando, a familia procedía de Padrón.

 Anécdota literaria (o uruguaio contra o galego). Nos anos 80, Camilo J. Cela burlouse dos novéis escritores Llamazares e Muñoz Molina. Onetti púxose de parte destes e desafiou Cela coa sua abafante ironía, pois este era para el a metáfora do que nunca querería ser, dedicándose, en solitario, a abaixar o padronés da sua peaña.