San Tirso e a procesión da Rosca de Oseiro

        

San Tirso está de festa en Oseiro. É o santo a quen, para torturalo, decidiron metelo nun caixón de madeira e serrar como se fose o tronco dunha árbore, pero tivo o favor divino e, no intre en que o serrón tocou o seu corpo, aquel volveuse feble como a cera e non lle fixo dano, por iso o santo leva consigo un serrón.

            Este é o santo que celebran na freguesía de san Tirso de Oseiro nestes días, arroupado cunha interesante procesión na que se sacan uns pans apotropaicos; unha celebración a que vos convidamos visitar e para a que hoxe recuperamos un artigo publicado no periódico A Nosa Terra, en xaneiro de 1996, polos colaboradores deste caderno Rosa B. Vizcaya e Francisco A. Vidal.

   

 A procesión da Rosca de Oseiro

         A procesión da Rosca, que se celebra na parroquia de san Tirso de Oseiro (Arteixo) o último domingo de xaneiro, caracterizada porque nela son portadas unhas bolas de pan adornadas con froitos. É unha das primeiras festas agrícolas que se celebran ó longo do ano en Galiza; e, asemade, unha das que mellor nos deixa ver a cristianización dun costume claramente enraizado na cultura greco-latina. Por outra banda, os pans en si, adornados e portados a modo de estandarte,  que fan alusión á dualidade sexual chamándose o pan do neno e da nena, poderíanse encadrar no que se vén chamando a arte efémera, na que as obras son pensadas para ser desfeitas cando cumpren a función para a que se criaron.

         A ritualidade agrícola desta festa está clara se temos en conta que a súa celebración coincide por proximidade coa festa da Candeloria (o dous de febreiro), pero antecede a esta nos días que van desde o último domingo de xaneiro (ou no seu caso o día de san Tirso) ó dous de febreiro, aínda que, entre os santos que forman parte da procesión ocupa un lugar destacado a imaxe de san Brais, que celebra o seu día o tres de febreiro; o que nos fai pensar que nalgún tempo, a procesión da Rosca formaba parte dunha celebración moito máis ampla, e que tiña como base unir ó patrón da parroquia coa Candeloria, pero que, por algún motivo se desligou dela ata converterse nunha festa independente.

         É esta unha celebración que se fai xusto cando o día comeza a medrar, cando empezar a aniñar os primeiros paxaros e florecen as primeiras plantas. Non moi lonxe de Oseiro, en Sada, igual que en outros puntos da bisbara das Mariñas, o día da Candeloria, os nenos, ó caer da tarde, acompañan á imaxe do Neno Xesús con ramos de mimosas (unha das primeiras flores do ano), e velas acesas.

         Na Roma Antiga, as festas dedicadas a Proserpina, quen fora raptada e levada ós infernos por Plutón, celebrábanse cunha procesión nocturna na que tamén se levaban velas acesas e ramas adornadas con froitos e doces, mentres era invocado o seu nome en ton triste, para rematar logo nunha festa de xúbilo e desenfreo.

  

       Pero o culto a esta deusa estaba intimamente unido ó que se lle rendía a súa nai Ceres, deusa da agricultura. Este mito cóntanos que Ceres, durante nove días buscou sen acougo á filla desaparecida, pero ó saber quen era o raptor, cegada pola dor e a ira foise ó Olimpo, e como non lle fixeron caso, impediu que o froito nacese. Era o frío e estéril inverno. E así, con todo o pobo rogando polo seu regreso, Plutón cedeu ó pedido da deusa e Proserpina puido volver para pasar unha parte do ano con súa nai, co que esta lle devolveu a fertilidade ós campo. Era a primavera.

         Por outra banda, segundo o xeógrafo Estrabón, na antigüidade, en Sicilia tamén se sacaban uns pans en procesión, durante a celebracións das Cotitias (festa en honor de Cotito, protectora dos animais e da caza), que se facían de maneira parecida ás da Démeter grega, deusa dos cereais, da que a Ceres romana tomou todas as características, e durante a que os devotos portaban pólas das que pendían froitas e bolas de cebada.

         O etnógrafo Taboada Chivite, ó falar da celebración da Candeloria en Galiza, lembra unha tradición da provincia de Ourense na que unhas nenas levaban pombas brancas e unha bica, bola de pan feita con fariña, ovos e azucre.

         Polo exposto, podemos asegurar que o caso da procesión da Rosca de Oseiro non está illado, e que nela se mesturan, por unha banda, dada a data, a celebración das Calendas e pola outra, dados os elementos usados, o culto á agricultura.

         A confección das Roscas de Oseiro atense a un ritual que obriga a amasar o pan sen sal e sen lévado o día de fin de ano pola tarde, e sacalo do forno antes de que se poña o sol, momento que se anuncia cunha salva de foguetes. Logo, este “derradeiro pan do ano” dúas roscas que, como dixemos fan alusión sexual o chamarse do neno e da nena, será gardado e exposto na igrexa ata o día da procesión.

        Cada unha das roscas colócase nunha pequena armazón de madeira e adórnase con flores e fitas de cores, e ata hai unhas décadas, rodeábase de froitas e doces propios da parroquia, que logo eran repartidos entre os nenos. Na actualidade substituíronse as froitas e os doces por caramelos.

         É costume que a procesión vaia arredor da igrexa, e antecedendo ás imaxes dos santos colócanse as dúas roscas, a do neno e a da nena, que logo serán repartidas o domingo seguinte ó san Brais entre todos os veciños.

         O pan sagrado de Oseiro consérvase todo o ano sen coller balor, e deben comer del persoas e animais para protexerse contra os males, revestíndose así dun caracter apotropaico, que o converte en amuleto contra todo tipo de maleficio.