Por Pepe de Rocaforte
Proseguindo co relato de E. Sobrino
con que remataba o comentario anterior, dise que o home que é vítima
da Compaña síntese collido por unhas mans invisibles e metido
dentro do cadaleito. E aquí empeza unha descrición na cal me
gustaría que puxésedes especial atención: Dentro do escano, o
prisioneiro non sabe por onde é levado; unhas veces, coa cabeza para
abaixo, ten a impresión de que o soltan e parécelle precipitarse
por un abismo sen fondo, cando de repente, como empuxado por unha
refolada de vento, síntese levar cara ó ceu a unha velocidade
vertixinosa. Outras veces parécelle coma se o escano arrandease do
mesmo xeito que unha randeeira. As pólas das árbores bátenlle no
rostro, as espiñas das silveiras traspásanlle a carne e esgázanlle
a roupa. Oe como o fungar da presa dun muíño pola que se precipita,
ou envólveo todo un súpeto silencio. Crese arrastrado por lameiros
e brañas ata acabar guindado ó pé dun sibadeiro, ou no fondo dunha
gabia. Vese no medio dunha ventada ou oe cheo de medo un estralar de
ósos e o rinchar das táboas do cadaleito mentres lle esvaran polo
rostro as longas vestiduras das pantasmas que desfilan arredor seu
ata se iren afastando e perdéndose ó lonxe. Neste instante empézase
a ver unha claridade incerta que medra pouqueniño a pouco. É sinal
de que rematou o tormento ó que foi sometido. Entón a vítima da
Compaña trata de recoñecer o lugar a onde foi levado e descubre
para gran sorpresa súa que se atopa no mesmo sitio onde o sorprendeu
a aparición da Estadea.
A descrición deste periplo alucinante
pódese asociar, aínda coas súas substanciais diferencias, coa
viaxe sabatina das meigas ó aquelarre. Vicente Risco xa reparou nas
súas concomitancias e cando defendía a orixe netamente cristiá da
procesión dos defuntos explicaba que «a procesión das ánimas pode
ofrecer certo paralelismo con representacións paganas [...] A
tradición popular confunde ás veces a procesión das ánimas cos
cortexos de bruxas; pero estes mesmos casos demostran a existencia de
dúas representacións independentes que se mesturan [...] Neste
caso, a contaminación da idea da Santa Compaña por unha crenza máis
antiga, un mito que compriría pescudar, poñendo en claro a súa
relación cos mortos, e que a primeira vista parece ser un mito
pagano que a cristianización transformou en cousa de diaños ou de
bruxas».
Volvendo á viaxe arredor do mesmo
sitio metido no escano da Compaña, a súa descrición presenta
notorias semellanzas coa “viaxe” producida por certos
alucinóxenos. E concretamente, aínda que sen experiencia empírica
deso, faime pensar nos efectos da inxestión da chamada, se non me
engano, “amanita muscaria” ou “choupín dos ananos”, ese
cogumelo tan fermoso co carapucho vermello con pinchiñas brancas que
medra no campo polo outono, época das máis frecuentes aparicións
da Compaña, e que xa foi relacionada coa viaxe máxica das meigas na
noite de aquelarre. É unha hipótese sobre a que traballou Aldous
Huxley e na cal pode afondar quen se queira ocupar no asunto.
Cando a procesión das ánimas vai
acompañada da Visión, por seguir a terminoloxía de Fraguas, Lisón,
etcétera, o motivo do seu desfile é anunciar a morte dalgún
veciño. Daquela, o home vivo que encabeza a procesión diríxese á
igrexa parroquial, onde toma a cruz e chama ás almas en pena, que
inician a marcha polos carreiros da aldea cara á casa do
sentenciado. En Sandiás (Ourense) esta procesión sae todos os
venres e remata diante da porta do que vai morrer, onde lle anuncia o
pasamento tirándolle pedras ó tellado (Jesús González López).
