.-.-.-.-.-

Da bulla ó escapulario

                                                                                                         Exvotos gregos

A festa en honor de Atis

  

          Este Atis era un pastoriño extraordinariamente guapo, de quen se namorou a mesmísima deusa Cibeles, ofrecéndolle ser o garda do seu templo se se mantiña puro e casto; e ante funcionariado de tal categoría o rapaz aceptou.

            Claro que daquela era un neno e non medira as consecuencias. E cando chegou á idade madura, viu unha ninfa e namorouse dela, cousa que ofendeu tanto a Cibeles que argallou a morte da rapaza sumindo ó pobre gardián do seu templo na máis profunda desesperación, tanta que, sentindo que a súa vida non tiña sentido, collendo un coitelo de pedernal castrouse. Mais do seme e sangue vertidos no chan naceron as primeiras violetas da primavera.

                        A festividade desta divindade estendíase entre o 15 e o 27 de marzo, en que comezaba cunha procesión na que os devotos portaban canas, en conmemoración do encontro do deus, no medio dun canaval onde se agochara tras a súa emasculación. Seguían as celebracións cunha semana de xaxún e abstinencia, ó cabo da que se cortaba unha árbore que se levaba ó templo de Cibeles cuberto con violetas e entoando cantos fúnebres en lembranza da morte do pastor posteriormente divinizado.

            O día 24 era o día en que os sacerdotes de Atis se azoutaban ata sacar sangue, e os iniciados emasculábanse, para continuar logo coa celebración facendo unha noite de xaxún e lamentando a morte do deus durante toda unha velada ata que, no amencer, anunciábase a resurrección de Atis e a esperanza de salvación para todos os iniciados, dándolle con ilo paso a un día de festa e alegría.

            Para rematar os festexos, o día 27 ían co carro de Cibeles ata un río onde se somerxía a imaxe da deusa co fin de atraer as chuvias da primavera e a fertilidade dos campos.

JOSÉ MANUEL PORTELA

Por Pepe de Rocaforte

  

O grupo MANTRA en 1978

          Iniciei esta serie dedicada ós músicos de rúa con “Miki Nervio & The Bluesmakers”. Hoxe remato de volta nas rúas coruñesas, agora con José Manuel Portela, Ghessi.

            Este músico, sen saber nada del, xa me viña chamando a atención desde hai uns anos, cando tocaba na rúa Real á altura da sub-delegación do goberno, de onde houbo de marchar, seica pola denuncia dunha veciña a quen lle molestaba o ruído, para recalar na rúa dos Olmos, case na esquina coa rúa Nova.

José Manuel Portela na actualidade

            Agora, de novo unha observación de Fran­cisco Vidal aler­toume para buscar máis información sobre el. Así sóubenlle o nome e coñecín algo da súa traxectoria desde que en 1978 entrou a formar parte como teclista no grupo “Mantra”, en Puerto Real (Cádiz).

            Despois de gravar unha maqueta cun rock progresivo na liña de “Smash”, “Triana” e outros grupos de rock andaluz, desprazáronse a Madrid. Alí non acadaron o éxito desexado e o grupo desapareceu. Algún dos seus compoñentes triunfarían posteriormente en solitario, como o guitarrista Tito Alcedo, concertista de jazz non só por España senón por varios países de Europa.

            José Manuel Portela, pola súa parte, tocou nun tablao flamenco de Madrid, actuou en televisión no programa “Fu­era de lu­gar”, acom­pañou a Aute e a Rosendo durante dous ou tres anos, interviría na musica dalgunha película e, pouco a pouco, iniciou a costa abaixo.

  

Grupo MANTRA en Madrid en 1979

          Nos anos oitenta casou cunha coruñesa, con quen tería unha filla, e da que logo se separou. En Galicia estivo nunha orquestra en Ourense, despois tocou con outra de Santiago... E agora faino na rúa, polas moedas que lle deixan na caixa de cartón ós seus pés.

José Manuel Portela na Rúa dos Olmos
(A Coruña)

            Na peza “Arco Iris” cantaba José Manuel: Grita. Demuéstrale a la gente / que tú eres capaz. / Pasa de mil contradicciones / que te agobiarán... Non sei se agora, men­tres toca na rúa dos Olmos, onde a peza que máis lle piden é “El hom­bre del piano” (“vu­elve a tocar, viejo perde­dor...”) como un resumo da súa vida, lle volverá á cabeza aquela canción que interpretaba co grupo “Mantra”, alá a fins dos anos setenta, no seu Cádiz natal.

            Nin tampouco sei se agora, cando chega o tempo sinalado pola corporación municipal encabezada polo señor Negrera para eliminar o ruído de músicos ambulantes das rúas dA Coruña, poderemos seguir oíndo as súas interpretacións en directo.

            En todo caso, para quen queira oír unha mostra do seu virtuosismo como teclista, reco­méndolle pinchar aquí:

                                     

            De nada.

HOME E CAN PASEAN POLAS RÚAS DE OUTONO

Por Pura Tejelo                                                                                                                                       

Vai debullando  pensamentos enlazados
na cuadrícula veciñal da beirarrúa,
guións inacabados que rematan en suspiros
monólogos repousados da vida.

Seis pasos acompasados
de solitaria soidade,
remanso de penas.
O setter amainado
abeira desde hai anos o matinar
cano e aínda baril
do seu corpo desamado.

Ás veces ergue a vista,
mira feliz un coñecido
departe con el
cesto de froitos,
amorodos maduros e doces
e no érbedo frondoso
do seu corazón perenne
nace unha flor de outono.

Ten mirada infantil no iris grisallo,
antes azul ingrávido,
cando era anxo, no mes de maio
de versos e plumas de rima e son.
cando a nai bicaba aqueles ollos
espello dos seus, tan mariños
 como a vila nórdica abandonada
baixo unha rede que pescaba caracois
de entrañas rosas
que enfeitizaba os contos urbanos
do seu neno azul.

Agora el mira as pupilas
do seu lebreiro leal,
que tamén soubo de páramos dilatados.
Ambos percorren rúas de xadrez
á espera da nova imaxe familiar
na que verquer amorodos de érbedos borrachos de sol

A Anunciación.

                        

           

Durante os primeiros anos do cristianismo, a data do 25 de Marzo estaba asociada ó día en que naceu Cristo, pois tamén os romanos celebraban nesta data o día do nacemento de Rómulo e Remo, coincidente co equinoccio antes da reforma do calendario.

            O cristianismo, fixo cálculos e saíronlle mellores contas se este día era aquel no que a Virxe foi fecundada por obra e gracia de Espirito Santo, e ós nove meses xustos daría á luz.

            Pero é aquí que queremos traer a este caderno aquilo que dixo san Martiño de Dumio no seu famoso sermón “De correctione rusticorum”, quen despois de facer os seus cálculos anunciou que o tal día do 25 de marzo era a data na que Deus creou o mundo, pois sendo Deus tan equilibrado en todo, ó separar as tebras da luz, non podía facer unha parte máis grande que a outra. E por iso mesmo di o bispo dumiense, que no día oitavo antes das calendas de abril (ou sexa, o 25 de marzo) tamén debería ser o comezo do ano.

UM APELIDO. UM NOME.

                                                    Por UM-DO-CHAO.

VALES E SERRAS.

O apelido.

Vasco Núñez de BALBOA 

           Hoje falaremos de duas, entre as abundantíssimas, castelhanizaçons de apelidos galego-portugueses. Só que esta volta trata-se apenas de traduçons e traduçons correctas, que som as menos danosas, pois limitam-se a pôr a palavra originária noutra língua, sem alterar o sentido, é dizer, mantendo a sua significaçom genuína.

            Assi: Val para Valle, Serra para Sierra, Da Pena para De la Peña, Do Rio para Del Río, Do Campo para Del Campo, etc., etc. (todos estes referidos a nomes geográficos que dam em topónimos).

            Conhecemos um único caso acontecido no século XVIII cum apelido Da Serra, da comarca viveirense (concretamente do actual concelho de Ourol) que, trasplantado às Américas, se véu trocado em De la Sierra e, finalmente, em Sierra a secas. Esse Serra aínda existe hoje, embora nom muito abundante.

            Pois algo similar acontecéu co apelido Do Vale, de Bares… que inda que nom esté suficientemente divulgado, véu dar no Del Valle de Valle-Inclán, aparentemente castelhano (e maismente astur), sendo o tataravô de D. Ramón quem, ali nascido Pablos do Vale, passou a ser em Arousa Pablo del Valle (el e sua mulher pais do ilustrado abate don Francisco del Valle Inclán, criador do famoso Catón Compostelano).

            Essa mesma versom Valle pode, contodo, ser simplesmente a escrita antiga da palavra Vale (ao jeito de Villar/Vilar) e assi se conserva no apelido galego-leonês Ovalle, val dizer, Do Valle/Ovalle (Do Vale).

Alonso de OVALLE

            Tratando de sistematizar, vede-aí as seguintes séries, partindo da base Val.

Val¬Valín (dim. galego oriental)¬Valiño/Baliño (Valinho, coa dúvida de que Valinho seja dim. de Valo/Valado). E os femininos: Abal (Da Val)¬Valiña/Valiñas/Baliñas (Valinhas), lembrando que Val e Cal –español Calle- som, forom, entre outros, vocábulos ambivalentes ou bisexuais. E tamém: Vale/Vales, Doval/Dovale (Do Val/Do Vale). Assi como os compostos Valdesuso, Valmaior, Valcarce (Balcarce na Argentina) ou Valboa (vede-aí novamente o feminino), universalizado como Balboa… coincidindo, curiosamente, co tamém malescrito espanhol Balbuena!

Padre Sarmiento

            Coas correspondências: Valle/Lavalle e os dim. Vallejo/Lavalleja (espanhol), Vall/Valls (catalám), Valli (italiano), Duval (Du Val, francês, tam semelhante ao nosso Doval!), mesmo o Arana euskera… e mais o alemám Thal/Tal (em compostos como Neanderthal, ou com derivados como thaler, dando origem ao dollar anglo).

As personagens.

1) Vasco Núñez de BALBOA (1475-1519), pacense, seique de estirpe galega, descobrindo o Mar del Sur (depois Oceano Pacífico), e dando nome à moeda nacional de Panamá.

2)  Alonso de OVALLE ((1603-1651), chileno, jesuita, cronista do seu país.

3) Pedro García BALBOA (1695-1772), berciano, tamém de pais galegos, o nosso célebre polígrafo Padre Sarmiento.

.-.-.-.-.-.-

Soño de benestar

O galo e o raposo

Son como o día e a noite, antagónicos pero inseparables.

Nas fábulas e nos contos, o galo e o raposo son a cara e a cruz, o bo e o malo, a franqueza e a mesquindade; son os eternos e máis tenros contrincantes, son o frío e a calor eternamente mesturados, o inverno e o verán perseguíndose e fuxíndose, sempre un detrás do outro complementándose. O primeiro, caracteristicamente exaltado, luminoso, barulleiro; coa súa colorida plumaxe resplandecendo baixo o sol, é o primeiro que saúda ó amencer e tamén o primeiro que se agocha tras o ocaso, pero permanece sempre alerta, sempre en constante vixilancia. El representa a elegancia, a franqueza, a fecundidade e a lealdade. Pola contra, o raposo sae coas estrelas, camiña sempre ás agochadas, dando mil voltas, artellando mil trampas e traizóns para volver ó seu tobo cando o día reluce; é sixiloso, calado, atento e frío como a noite. El é a astucia traidora, é quen rouba o galiñeiro e pode traer a ruína; el fai que a súa presencia se converta en medo e odio; nel a precaución vólvese maliciosa picardía, faise o morto cando o descobren, e ó menor descoido papa o que encontra.

Cada un representa unhas peculiaridades diferentes que os enfronta e une a un tempo, para ser, os máis entrañables inimigos que hai sobre a terra. O galo é a precaución sen maldade, mentres que o raposo é a astucia suíña. E así, quen deseñou este cataventos, xuntou nel os ciclos da vida, o día e a noite, pero tamén a condición humana, esa mestura de bo e malo, ese demo e ese anxo que levamos dentro.

MONUMENTOS DUPLICADOS

Por Pepe de Rocaforte

     

Monumento ós Caídos, de Asorey. Ourense

       Comentaba aí atrás a existencia de esculturas idénticas en distintas cidades. No caso dA Coruña citei tres, pero hai máis. Deixeinas á espera de sacar testemuño gráfico e na primeira pescuda non tiven sorte. Trátase do Monumento ós Caídos, de Aso­rey, do cal hai un exemplar no ourensán Parque de San Lázaro.

            Acordábame dunha reproducción a escala reducida (non chegaba ós dous metros de alto) no cuartel de Ato­cha dA Coruña, onde o vira no meu primeiro día de servicio militar, desto hai xa moitos anos. Quíxeno fotografar e informáronme que actualmente non existe ningún grupo escultórico no acuartelamento.

Busto de Franco, de Asorey. A Coruña

            As miñas indagacións en varias institucións militares resultaron nulas de momento, pero no Museo Militar prometéronme ver se podían localizar o seu destino actual, aínda sen saberen nin sequera da súa existencia, da que oían falar por primeira vez. Por se me fallaba a memoria busquei información sobre Asorey e na relación das súas obras vin: “Mo­numento a los Caídos, 1940, Cuartel de Atocha, La Coruña”, o que me serviu para saber que foi esculpido once anos antes do de Ourense.

            Tamén, na visita ó Museo Militar, puiden ver outra peza de Aso­rey, curiosamente non incluída na relación de obras súas consultada por min. Trátase dun busto en bronce do xeneral Fran­co, de 1938, fundido nos talleres ourensáns de Malingre.

   

Pescador napolitano”, de Moratilla.
Acuario dA Coruña.

         De outro caso faloume Francisco Vidal. Non da súa duplicidade, senón da desaparición detectada por el. Era o “Pescador napolitano”, do madrileño Felipe Moratilla (século XIX), nos xardíns coruñeses de Mén­dez Núñez. Aquí tiven máis sorte nas pescudas.

            Esa escultura non é de propiedade municipal, senón do Museo do Prado, que segue a política de esixir a exhibición en locais cerrados das obras cedidas en depósito, polo cal o con­cello coruñés retirouno dos xardíns e, unha vez restaurado, procedeu a instalalo no Acuario da cidade, onde o puiden fotografar.

Fotografía do “pescador napolitano”.
Museo do Prado, Madrid (non exposta ó público)

            Non puiden, en cabio, localizar a escultura idéntica, vista por min hai tamén moitos anos nun parque dunha cidade española, do cal non gardo memoria clara. Creía lembrarme de velo en Málaga, pero alí non atopei ningunha información ó respecto e cabe a posibilidade de estar eu equi­vocado.

            Con todo, nunha busca por internet localicei un par de cousas curiosas.

Primeira: unha fotografía da escultura de Moratilla, de aprox. 1878, atribuída a Fratelli d’Alessandri, adquirida en 2006 polo Museo do Prado, procedente da Colección Madrazo.

“Pescador napolitano”, de Moratilla.
Subhastado en Ebay en febreiro de 2014.

            Segunda: Información da subhasta en Ebay da figura en bronce “Pescador napolitano”, de Moratilla, adxudicada o 13/2/2014 por 14900 euros. A escultura procede dunha localidade do País Vasco, e é case idéntica á existente nA Coruña. A diferencia principal consiste en que a estatua coruñesa está espida e a recentemente subhastada viste un calzón curto.

A figa e os cornos

   

         E para terminar con esta serie de apuntamentos sobre os pináculos e a súa adscrición á simboloxía fálica, imos ver como atributo de forza e vitalidade, os cornos e os elementos a el asociados.

             Sabido é que os cornos como os dentes son desde antigo os trofeos con que os cazadores se engalanan, tanto na súa persoa como no salón da casa. Unha boa cornamenta pendurada na parede á vista de todos é unha mostra de poder contra o animal cazado, e isto non é moi distinto do que en sociedades primitivas facían e fan cando colgan os dentes da fera ó pescozo ou se coroan coa cornamenta dun cervo. Non en van as primitivas coroas gardan a lembranza de simbólicos cornos nas puntas con que se adornan. 

            Por outra banda, a forma fusiforme do corno, tamén se asocia á masculinidade implicando a forza e o poder, e polo tanto asociado como símbolo de prosperidade e como elemento apotropaico contra as forzas malignas, por iso o corno aparece engalanando moitas propiedades como remedio preventivo conta o mal. Pero asemade, os dentes de xabaril, ou os cornos de vacaloura,

máis pequenos e polo tanto doados de levar colgados ó pescozo ou nos petos,

serven como atributos protectores contra o aollamento, como serve a Figa, esa figura en que se representa unha man co dedo gordo metido entre o índice e o mediano, simbolizando a unión dos dous sexos, o masculino e o feminino, como forza creadora, que se portaba como remedio preventivo contra a bruxería e a envexa. O mesmo que serve un dente de allo, pola súa forma fusiforme, as faldras da camisa (que teñen forma puntiaguda) sacadas do pantalón ou a mesma rella do arado ou gadañas que as mulleres baten nos folións de Manzaneda, Vilariño de Conso ou Viana do Bolo.

      E con esa forma que nos lembra ós cornos da vacaloura son as figuras gravadas nos hórreos da illa de Ons, evidentemente con ese propósito profiláctico de que vimos falando.

Pináculos con forma de campanario

     

       Certamente, hai unha relación que enlaza a simboloxía dos elementos de xeración de vida e a riqueza. A prosperidade sempre foi unida ás familias de moitos membros e á unidade entre eles, e na imaxe popular un dos puntos máis ricos, aglutinadores e afortunados é a Igrexa, por iso, en moitos hórreos o lugar do pináculo é ocupado por un esquemático campanario, ás veces coas campaíñas incluídas. E neste da dereita vemos como o mesmo símbolo cristiá da cruz é substituído polo espadana, mentres que ó outro lado mantén a simboloxía dunha especie de espiga. Non así no hórreo superior, onde o campanario cobre a función de pináculo e a cruz está ó outro lado.
E xa para rematar con esta serie, quédanos ver a figa e os cornos

San Xosé e a vara florida

   

         Cando María, a filla de Ana e Xaquín estaba en idade de casar, xuntáronse á súa porta todos os mozos da bisbarra, agardando ver nela un sinal que indicase a súa preferencia. E a escena é doada de imaxinar, con tantos rapaces novos xuntos, facéndose bromas, armando festa, competindo á fin e ata burlándose daqueles que ó seu entender tivesen menos posibilidades. E así foi que, cando viron ó casto Xosé, encanecido e apoiado no seu caxato, as bromas e burlas dirixíronse contra el, a ver que pensaba facer aquel vello seco entre tantos rapaces na flor da vida.

            Mais aí ocorreu o milagre.

            Estando todos agardando a vela pasar, camiño da fonte ou da casa dunha veciña, cando María abriu a porta e apareceu co seu vestido azul celeste, resplandecendo de beleza, ó casto Xosé floreceulle a vara, ou sexa, do caxato en que se apoiaba brotaron unha flores e floreceu a primavera. E daquela a nena María soubo que aquel ancián era o escollido pola divindade para esposo seu.

            Sen embargo, xa todos sabemos que ó final ela foi fecundada polo Espírito Santo, e as malas linguas que sempre houbo, inventaron unha oración profiláctica, para poder facer o acto sexual sen cargar coas consecuencias, unha pregaria que o matrimonio rezaba ó pé do leito antes de meterse nel: San Xosé, ti que o tiveches sen facelo, permite que eu o faga sen telo.  

Falos romanos e do románico

  

         Cunha divindade de tan marcado atributo, é lóxico que o tal pasase con forma máis explícita a ocupar lugares de protección, e por iso os romanos non dubidaban en colocar nas portas das súas casas un falo protector, xa de barro ou de metais nobres, do mesmo modo que ata non hai tantos anos era normal ver nas portas das nosas casas aquelas imaxes do Corazón de Xesús coa lenda de “Deus bendiga esta casa”, ou levábanse colgados ó pescozo, como se fose a medalla dalgún santo, con intencións protectoras contra o mal de ollo.

            E dos romanos pasaron os falos a ser representados no románico, como na sobrexamba dereita desta igrexa de san Miguel de Eiré ou nalgún canzorro, aínda que aquí, esas imaxes, máis ca símbolo apotropaico eran advertencias contra o pecado da luxuria nas súas múltiples variedades e sobre os que nalgunha ocasión nos pararemos con máis detalle. Agora toca falar da simboloxía fálica como amuleto protector.  E como tal tamén nos toca preguntarnos se tería algo que ver isto coa vara florida de san Xosé, festividade que a Igrexa celebra precisamente nas portas do equinoccio de primavera, como se celebraba a Priapo.
     E estes elementos acaban tomando forma doutros que nos lembran o poder económico, tales aqueles onde toman forma de pináculos con forma de campanario

Priapo, o do falo erecto

            En certa ocasión a ninfa Lotis ficou durmida no medio do bosque, nun lugar polo que cadrou a pasar Priapo, ese deus de beleza pouco agraciada e de falo sempre erecto, quen ó vela quixo aproveitar a ocasión de probar os praceres que a súa fealdade lle negaba, pero cando se dispoñía a deitar sobre a rapaza, apareceu por alí Sileno co seu burro, e este, o burro, ó ver aquel falo descomunal orneou asustado e espertou á ninfa, quen ante o grotesco espectáculo botouse a rir, e iso ofendeu tanto ó deus, que só se sentía satisfeito cando sacrificaban un burro no seu honor.

            Priapo era outra das divindades agrícolas que adoraban os gregos e que adoptaron os romanos co nome de Matunus, aínda que a súa orixe hai que rastreala en Asía Menor. En Roma era unha divindade que tiña moitos devotos entre pastores e campesiños, pois ademais de propiciar a fecundidade do gando espantaba ós paxaros das leiras e ós ladróns de froitos.

            Dicíase que era un deus feo ata o grotesco, polo que se representaba cun simple pao tallado a machada, no medio do cal se incrustaba unha estaca pintada de vermello para simbolizar o seu falo erecto; e en datas próximas ó equinoccio de primavera, arredor do 17 de marzo, era paseado nun carro con esa caricaturesca e esquemática forma que indicamos, ata a praza do foro, con grande devoción entre as matronas romanas, que o adornaban con flores e o asociaban á fertilidade, non só dos campos e animais senón tamén dos matrimonios, polo que a noite de vodas presidía o leito conxugal.

            Logo, pequenas representacións deste deus, coa forma dunha estaca eran colocadas nos campos como remedio protector e fecundador dos mesmos, sen dúbida, un anticipo do que veñen sendo os actuais espantallos. 
          Mais o falo como tal, como figura real, pasou a ter o seu propio significado como tal falo en Roma e no románico

Pináculos con forma de flor

            E como invocación á vida e ó medre do froito, non podían faltar os pináculos con forma de froita, tales as espigas que xa temos amosado neste caderno baixo o epígrafe de Un pináculo nun hórreo de Rianxo, ou aqueles que amosan ás claras unha flor, e incluso, por conxunción entre pináculo con forma fálica e a flor, o que podemos interpretar como o estilo dunha flor. Á fin estase amosando o elemento de onde vai saír o froito.
     E tal vez unha das primeiras figuras que tomou a forma dunha vara vertical ou dun pináculo para invocar a prosperidade, fose a figura do deus da fertilidade Priapo, o do falo erecto.

UM APELIDO. UM NOME

.

                                   Por UM-DO-CHAO.

CARVALHO/CARBALLO.

O apelido.

     

Juan Topete Carballo

       Como no caso de Pereira (esta é a segunda árvore originando apelido que tratamos), Carballo é comum ao Norte e ao Sul do Minho.

            De sempre se nos mostrou o vocábulo como a genuína representaçom dum divórcio absurdo entre dous países, melhor, entre dous jeitos de escrevermos duas variantes dumha mesma língua, a que os especialistas dérom em chamar galego-português: esse idioma iberorromano ocidental que nunca os portugueses admitirám como galego nem os galegos como português (eivas das políticas seculares!)… pois que absurdo é grafar um único vocábulo em duas formas: Carvalho e Carballo (como os astures, riçando o riço, fam Carbayu)… máis alá de que se pronúncie de diversas maneiras numha e noutra área.

            Igual que se lhe chama pino ao pinheiro tido por forâneo (ai, esses “rumores”!), e maínço ao milho americano… sei que cumpre disterar entre o rebolo (palavra latina) e o carvalho (vocábulo prerromano),  sendo aquele o equiparável ao roble castelhano e este ao carbajo leonês, seu deudo. (Rebolo –coa variante leonesa Rebollo- déu apelidos –antes topónimos- tales Reboledo e Reboredo ou Reboreda).

Léon Carvalho

            O conto é que poucos elementos da natureza derom tantíssimos apelativos, se considerarmos os seus múltiplos derivados, tanto toponímicos (lugares) como onomatológicos (apelidos saídos daqueles), assi: o diminutivo Carvalhinho, a variante Carvalha e os abundanciais Carvalhada, Carvalheira, Carvalhedo e Carvalheda, Carvalhido ou Carvalhal e o plural Carvalhás, como Carvalhude, etc.

            Mesmo dá-se com este nome nalgumhas áreas extra-luso-galaicas (estou me referindo às Américas hispano-falantes) o fenómeno do estiramento ou anaptixis, assi o apelido Caraballo –apenas existente entre nós- (como os apelidos Soboredo ou Saborido –este na própria Galiza- o som de Sobredo e Sobrido, val dizer, conjuntos de sobreiras).

As personagens.

Andrés Mejuto Carvallo

            Como sempre, damos-lhe preferência aos indivíduos nom galegos.

1 Juan Topete CARBALLO (1821-1885), espanhol de México, filho dumha Carballo Romay (de induvitável estirpe galega), destacado marinho, militar e político de controvertida carreira.

2 Léon CARVALHO (1825-1897), francês (daí a acentuaçom de Léon) da ilha Maurício, logo assinando Carvaille, cantante e logo importante empresário deste espectáculo nos teatros parisinos, com fortunas perdidas e recuperadas.

3 Andrés Mejuto CARVALLO (1909-1991), pacense, actor que muitos lembramos no teatro, na televissom e mais no cinema… como que nascido em Olivença, mais que provável descendente de portugueses.

.-.-.-.-.-.

Libro colectivo

MÚSICOS NA RÚA

Por Pepe de Rocaforte

            Anúnciase a primavera e nos parques e xardíns urbanos cantan os melros e outros variados paxariños.  Polas cidades do mundo adiante os músicos de rúa interpretan as súas cancións.

-1 – En Moscú, diante da Galería Tretyakov, uns mozos interpretan cancións americanas de rock.

-2- En Erice, ó noroeste de Sicilia, un acordeonista interpreta música folclórica acompañado de vez en cando polo rinchar do seu cabalo.

-3- Unha parella que podería ser arrincada de calquera estampa das nosas feiras de aínda non hai tantos anos fai un dúo de acordeón – guitarra nas rúas de Catania.

-4- En Santiago tres mozas que poderíamos considerar estudiantes do Conservatorio interpretan música clásica na rúa do Vilar.

            Anúnciase a primavera, xa digo. ¿Chegará tamén á Coruña a anunciada prohibición de músicos polas rúas da cidade. E de ser así ¿prohibirá tamén o concello o canto dos paxaros en parques e xardíns urbanos?

Pináculo con simboloxía xeométrica

            Os pináculos que vemos teñen múltiples formas e engadidos decorativos, como neste pozo de Foz, coroado con rosáceas, esas figuras xeométricas que, partindo dun punto, pode estenderse ata o infinito, no que se deu en identificar como unha representación esquemática do universo, e incluso cunha representación medieval de Cristo como centro do universo.

            
       Con esta mesma interpretación abunda as figuras xeométricas no románico. Á fin non é máis ca unha representación da rotacións dos ciclos da vida e unha semellanza esquemática coas flores, coa mesma rosa de que deriva o nome de rosácea e polo tanto, en liñas xerais, unha invocación á vida. 
     E como unha invocación á vida é un ramo de flores ou, no seu lugar pináculo con forma de flor 

QUE DURO É ESCRIBIR SOBRE OS MÁRMORES DE GARCILASO

Por Pura Tejelo

 Ilustración realizada en técnica mixta por Lola Fernández

Que duro é escribir sobre os mármores
de Garcilaso.
Sobre as esmeraldas, os cisnes
as metralletas,  as cunetas,
sobre as camas revoltas dos burdeis
sobre as musas e as princesas.
Sobre as murallas e os desertos
os petrís grises das grandes urbes
sobre a rosa.

Sobre os labios dun deus.

Pináculos no Piornedo

Antes de que os paisanos soubesen que aquelas pedras que aparecían nas mámoas e nos castros, pulidas con forma de machada unhas e outras lascadas con tal forma foron algunha vez ferramentas de traballo en épocas do neolítico, eran recollidas para poñer encima das casas co fin de que estas apartasen os raios da facenda.

            O uso das ceraunias ou Pedras do raio (interpretadas como pedras de orixe divino) foron usadas con tal función protectora en moitas culturas de todos os tempos, e do seu emprego como tales temos referencias en autores como Isidoro de Sevilla e Plinio o Vello. En Europa foi común o seu uso ata ben avanzado o século XVIII, e menos común pero como protector na montaña galega ata non hai máis de corenta ou cincuenta anos.

            Que alguén, ademais, pensase que eran a representación dunha divindade protectora non é raro, teñamos en conta que a deusa Cibeles, divindade da fertilidade, representábase por medio dunha pedra negra que se custodiaba no seu templo. Que os paisanos que poñían as ceraunias pasasen logo a poñer caras, entra dentro de toda lóxica. Nós vimos na illa de Madeira, colonizada a partir do século XV, rostros de persoa e pombas feitos en cerámica colocados nas catro esquinas do tellado que, segundo os paisanos, simbolizaban o rostro de Cristo ou o Espírito Santo, aí colocados para protexer a vivenda. Así pois, que logo, os paisanos, cando non había tales pedras megalíticas puxese a representación dalgún deus ou deusa, xa con rostro (a imaxe e semellanza de quen o creou) ou xa con forma dalgún atributo que o identificase, tampouco tiña porque ser raro.

            Fáltanos saber se estes elementos eran colocados contra os raios en exclusividade ou cumprían unha función de protección máis ampla, contra o mal de ollo. 
      E así como hai figuras tamén pode haber nos pináculos unha simboloxía xeométrica